«Οι υπαίθριες γλυπτοθήκες της μνήμης» (Σκιάθος, 15-22 Μαΐου 2018)

Με επιτυχία διεξήχθησαν οι εκδηλώσεις στο πλαίσιο της δράσης «Εβδομάδα Ανακάλυψης Ευρωπαϊκών Κοιμητηρίων» της Ένωσης Σημαντικών Κοιμητηρίων της Ευρώπης (Association of Significant Cemeteries of Europe), του φορέα διαχείρισης της Πολιτιστικής Διαδρομής Ευρωπαϊκών Κοιμητηρίων του Συμβουλίου της Ευρώπης.

Η δράση, η οποία φέρει τον τίτλο «Οι Υπαίθριες Γλυπτοθήκες της Μνήμης», έχει ενταχθεί στο Ευρωπαϊκό Έτος Πολιτιστικής Κληρονομιάς 2018 και πραγματοποιήθηκε σε συνδιοργάνωση με την Περιφερειακή Ενότητα Μαγνησίας και Σποράδων και με την υποστήριξη του Δήμου Σκιάθου και την ευγενική χορηγία της Aegean Airline, του ξενοδοχείου Skiathos Palace, του τουριστικού γραφείου Dolphin of Skiathos.

Η χώρα μας συμμετείχε για πρώτη φορά, με μια σειρά εκδηλώσεων (15-22 Μαΐου 2018) που συνδιοργανώθηκαν από το Τμήμα Διεθνών Σχέσεων της Διεύθυνσης Διεθνών Σχέσεων και Ευρωπαϊκής Ένωσης του Υπουργείου Πολιτισμού και Αθλητισμού και τον Πολιτιστικό Σύλλογο «Η Σκιάθος».

Στην εναρκτήρια εκδήλωση, που πραγματοποιήθηκε στο Πολιτιστικό Κέντρο Δήμου Σκιάθου στις 15 Μαΐου, καλωσόρισμα απηύθυνε ο πρόεδρος του Πολιτιστικού Συλλόγου «Η Σκιάθος», Θοδωρής Τζούμας, μέλος της Διοικούσας Επιτροπής της Ένωσης Σημαντικών Κοιμητηρίων της Ευρώπης, ο οποίος τόνισε πως “ο Σύλλογος , έχει δώσει ιδιαίτερη βαρύτητα στην ανάδειξη και προστασία του κοιμητηρίου, μιας και εκεί βρίσκονται τα σημαντικότερα γλυπτά της Σκιάθου”.

Ακολούθησαν οι χαιρετισμοί από την πολιτική ηγεσία του Υπουργείου Πολιτισμού και Αθλητισμού, από εκπροσώπους της τοπικής αυτοδιοίκησης καθώς και από την Ένωση Σημαντικών Κοιμητηρίων.

Συγκεκριμένα, σε χαιρετισμό της που διαβάστηκε στην εκδήλωση, η υπουργός Πολιτισμού και Αθλητισμού Λυδία Κονιόρδου, υπογράμμισε την αξία των εν λόγω εκδηλώσεων και τόνισε: «Ως Υπουργείο Πολιτισμού και Αθλητισμού θεωρούμε ότι τα οφέλη από τη συμμετοχή στην Πολιτιστική Διαδρομή Ευρωπαϊκών Κοιμητηρίων είναι πολλαπλά. Οι φορείς που συμμετέχουν έχουν τη δυνατότητα να ενταχθούν σε συνέργειες και δράσεις με αντίστοιχους φορείς από όλη την Ευρώπη. Μια διαδικασία, που ενισχύει και ταυτόχρονα αναπτύσσει τον Πολιτιστικό Τουρισμό, ο οποίος είναι ιδιαίτερα σημαντικός για τη χώρα μας, δεδομένης της πολιτιστικής παρακαταθήκης της Ελλάδας.

Πιστεύουμε –συνέχισε– ότι η Εβδομάδα Ανακάλυψης Ευρωπαϊκών Κοιμητηρίων, δίνει την ευκαιρία σε όλες και όλους τους συμμετέχοντες να αναδείξουν τη μεγάλη αξία της πολιτιστικής κληρονομιάς, την ανάγκη διατήρησης, ανάδειξης και αποκατάστασής της, όπως αυτή εντάσσεται στο πλαίσιο της πολιτιστικής ποικιλομορφίας της Ευρώπης».

Από την πλευρά της η γενική γραμματέας του Υπουργείου Πολιτισμού και Αθλητισμού Μαρία Ανδρεαδάκη-Βλαζάκη, εστίασε πρωτίστως στην πολιτιστική αξία των Κοιμητηρίων εν γένει, και ιδιαιτέρως σε αυτό της Σκιάθου: «Η καλλιτεχνική δημιουργία όπως εμφανίζεται σε συσχετισμό με το αναπόφευκτο, η ζωγραφική, η μουσική, η λογοτεχνία, περισσότερο όμως η ταφική αρχιτεκτονική και γλυπτική αποτυπώνουν συναισθήματα, συνδέονται με ταφικά έθιμα αλλά και αναμνήσεις – μνήμες και μηνύματα που η μια γενιά θέλει να περάσει στην επόμενη». Και συμπλήρωσε: «Ο σεβασμός μας για τα κοιμητήρια, κυρίως όμως για όσους δεν βρίσκονται πια ανάμεσά μας είναι δεδομένος. Και καθήκον μας είναι να τιμούμε όλα αυτά που εκπροσωπούν τα κοιμητήρια, πολύ περισσότερο όταν αυτά εκφέρονται με τρόπο μοναδικό, με έργα τέχνης που αποκρυσταλλώνουν όλα όσα αναφέρθηκαν πιο πριν, με καλλιτεχνικές δημιουργίες που προσπαθούν σε μια πανανθρώπινη γλώσσα να γεφυρώσουν το φθαρτό με το άφθαρτο, την ύλη με το πνεύμα. Έτσι και στην περίπτωση της Σκιάθου, συντάσσουμε τις δυνάμεις μας για την ολιστική και ολόπλευρη ανάδειξη του κοιμητηρίου της, ως καθήκον και χρέος μας, όχι μόνο απέναντι στους Σκιαθίτες αλλά απέναντι στην ανθρωπότητα συνολικά».

Η αντιπεριφερειάρχης της Περιφερειακής Ενότητας Μαγνησίας & Σποράδων Δωροθέα Κολυνδρίνη, με χαιρετισμό που διαβάστηκε, εξήρε τη σημαντική πρωτοβουλία.

Χαιρετισμό απηύθυνε και ο αντιδήμαρχος Σκιάθου Ηλίας Σταμέλος.

Χαιρετισμό μέσω video απηύθυνε και η πρόεδρος της Ένωσης Σημαντικών Κοιμητηρίων Ευρώπης, Lidija Plibersek.

Στη συνέχεια, πραγματοποιήθηκαν οι κεντρικές ομιλίες.

Συντονιστής της πρώτης συνεδρίας ήταν ο προϊστάμενος της Διεύθυνσης Διεθνών Σχέσεων και Ευρωπαϊκής Ένωσης του ΥΠΠΟΑ Γεώργιος Καλαμαντής. Στην ομιλία του με θέμα «Η Διεύθυνση Διεθνών Σχέσεων & ΕΕ και τα Ευρωπαϊκά Κοιμητήρια. Η πορεία ως εδώ», αναφέρθηκε στις συνέργειες που ανέπτυξε η Διεύθυνση για την Πολιτιστική Διαδρομή των Ευρωπαϊκών Κοιμητηρίων. Ιδιαίτερα εστίασε στις σχέσεις που αναπτύσσει η Διεύθυνση με την Κοινωνία Πολιτών, με τις αρχές της Τοπικής Αυτοδιοίκησης, με πανεπιστημιακούς φορείς, όπως το Χαροκόπειο Πανεπιστήμιο, αλλά και στην οριζόντια συνεργασία με άλλες Υπηρεσίες του ΥΠΠΟΑ και ασφαλώς στη συνεργασία με το Συμβούλιο της Ευρώπης.

Η δρ. αρχαιολόγος,προϊσταμένη της Γενικής Διεύθυνσης Αρχαιοτήτων και Πολιτιστικής Κληρονομιάς του ΥΠΠΟΑ Έλενα Κόρκα, στην ομιλία της με τίτλο «Οι Γλυπτοθήκες της μνήμης ως μνημεία ανάδειξης της Πολιτιστικής Κληρονομιάς», αναφέρθηκε στα ταφικά μνημεία που έχουν χαρακτηρισθεί ως διατηρητέα μνημεία από το Υπουργείο Πολιτισμού και Αθλητισμού τα οποία, πολλά εξ' αυτών, αποτελούν γλυπτά έργα γνωστών καλλιτεχνών του τέλους του 19ουκαι αρχών του 20ου αιώνα.

Ανάμεσά τους διακρίνονται έργα των: Ν. Σπανού, Εμμ. Βούλγαρη, Γ. Λαμπαδίτη, Γ. Χαλεπά, Ιακ. Μαλακατέ, Αλεξ. Λάβδα, Α. Πίτικα, Λ. Βρούτου και Γεωρ. Μπονάνου κ.ά.

Επίσης, η κ. Κόρκα αναφέρθηκε στις δράσεις της Γενικής Διεύθυνσης Αρχαιοτήτων και Πολιτιστικής Κληρονομιάς για την ανάδειξη των ταφικών μνημείων μέσω των Υπηρεσιών της Διεύθυνσης Μουσείων και Εκπαιδευτικών Προγραμμάτων και την Διεύθυνση Νεώτερης Πολιτιστικής Κληρονομιάς τονίζοντας ότι είναι χρέος όλων μας η ανάδειξη και προστασία των ταφικών μνημείων που έχουν ήδη χαρακτηρισθεί αλλά και των υπόλοιπων που βρίσκονται στη διαδικασία της ένταξης φροντίζοντας να παραμείνουν πολύτιμη παρακαταθήκη στη μνήμη των νεώτερων γενεών.

Στη συνέχεια τον λόγο πήρε η δρ. αρχαιολόγος, προϊσταμένη της Διεύθυνσης Αρχαιολογικών Μουσείων, Εκθέσεων και Εκπαιδευτικών Προγραμμάτων του ΥΠΠΟΑ Αναστασία Λαζαρίζου. Η ομιλία της είχε τίτλο «Σήματα Μνήμης: ιδιωτική και δημόσια έκφραση» και σημείωσε: «Οι νεκροπόλεις αποτελούσαν ανέκαθεν πολύτιμες πηγές γνώσεις για την πολιτιστική και την καθημερινή ζωή των ανθρώπων. Από τις αρχαίες νεκροπόλεις έως τα χριστιανικά κοιμητήρια οι μεταθανάτιες κοινότητες ως σιωπηλοί μάρτυρες συγκροτούν τη ζώσα ιστορία ενός τόπου. Στην πολιτιστική διαδρομή των ευρωπαϊκών κοιμητηρίων η χώρα μας θα μπορούσε να εντάξει σημαντικά οργανωμένα κατάλοιπα αρχαίων νεκροταφείων όπως π.χ. του Κεραμεικού ή και σημαντικών βυζαντινών και μεταβυζαντινών κοιμητηριακών ναών συμβάλλοντας στην κατανόηση των πολιτιστικών εκφάνσεων της ευρωπαϊκής ιστορίας. Η οργάνωση μιας αρχαιολογικής έκθεσης από τη ΔΑΜΕΕΠ-Τμήμα Εκθέσεων στο πλαίσιο ανάδειξης σημαντικών πολιτιστικών διαδρομών αρχαιολογικού ενδιαφέροντος είναι μια δράση παράλληλη, αρχαιολογικής τεκμηρίωσης και προβολής στο ευρύ κοινό της διαχρονικής στάσης του ανθρώπου απέναντι στο θάνατο αλλά και στη ζωή».

Ακολούθως, η δρ. αρχαιολόγος, προϊσταμένη του Τμήματος Εκπαιδευτικών Προγραμμάτων και Επικοινωνίας, της Διεύθυνσης Αρχαιολογικών Μουσείων, Εκθέσεων και Εκπαιδευτικών Προγραμμάτων του ΥΠΠΟΑ κ. Ανδρομάχη Κατσελάκη, στην ομιλία της με τίτλο «Πολιτείες Μνήμης: Σχεδιασμός Εκπαιδευτικών Δράσεων για την Πολιτιστική Διαδρομή των Ευρωπαϊκών Κοιμητηρίων», υπογράμμισε: «To Tμήμα Εκπαιδευτικών Προγραμμάτων και Επικοινωνίας μετά από πρόσκληση του Τμήματος Διεθνών Σχέσεων, επεξεργάζεται το σχεδιασμό και την παραγωγή προωθητικού υλικού και εκπαιδευτικών δράσεων με αφορμή την πολιτιστική διαδρομή των ευρωπαϊκών κοιμητηρίων. Η εκπαιδευτική δράσης απευθύνεται στο ευρύ κοινό. Με την εφαρμογή κατάλληλων εκπαιδευτικών εργαλείων στόχος είναι να αναδειχθούν η θέση, τοπογραφία και το φυσικό περιβάλλον, ζητήματα τοπικής ιστορίας, η κοινωνική οργάνωση, οι σημαίνουσες προσωπικότητες της περιοχής, οι δημιουργοί, οι καλλιτέχνες και οι μάστορες , τα υλικά και οι τεχνικές, τα ήθη, τα έθιμα, οι θρύλοι και οι παραδόσεις».

Ο πρώτος κύκλος ομιλητών έκλεισε με την δρ. κοινωνική ανθρωπολόγο του Τμήματος Άυλης Πολιτιστικής Κληρονομιάς & Διαπολιτισμικών Θεμάτων, της Διεύθυνσης Νεότερης Πολιτιστικής Κληρονομιάς του ΥΠΠΟΑ, κ. Μαρία Φακιολά. Στην ομιλία της με τίτλο «Οι δράσεις της Διεύθυνσης Νεότερης Πολιτιστικής Κληρονομιάς στη διαφύλαξη και ανάδειξη της Άυλης Πολιτιστικής Κληρονομιάς», αναφέρθηκε στο έργο της Διεύθυνσης για την ανάδειξη και διαφύλαξη της άυλης πολιτιστικής κληρονομιάς, στην αξία της άυλης πολιτιστικής κληρονομιάς όχι μόνο για τις κοινότητες, αλλά και για την ανθρωπότητα εν γένει, καθώς και στις βαθιές ρίζες πολλών εθίμων και πρακτικών που αφορούν τον θάνατο, τα οποία συνδέουν τους ζωντανούς με τους νεκρούς, μέσα από πρακτικές διατήρησης της μνήμης και της Ιστορίας.

Συντονίστρια της δεύτερης συνεδρίας ήταν η προϊσταμένη του Τμήματος Διεθνών Σχέσεων, της Διεύθυνσης Διεθνών Σχέσεων και Ευρωπαϊκής Ένωσης του ΥΠΠΟΑ Μαριάνθη Αναστασιάδου. Στην ομιλία της με τίτλο «Πολιτιστικές Διαδρομές του Συμβουλίου της Ευρώπης ως μοχλός ανάπτυξης. Περίπτωση Μελέτης: Η Διαδρομή των Ευρωπαϊκών Κοιμητηρίων», υπογράμμισε «τη δυναμική των πολιτιστικών διαδρομών του Συμβουλίου της Ευρώπης και ιδιαίτερα της πολιτιστικής διαδρομής των Ευρωπαϊκών Κοιμητηρίων. Οι περιοχές μέσω των πολιτιστικών διαδρομών αναδεικνύονται και δικτυώνονται. Ταυτόχρονα, τα ποικίλα πολιτιστικά τους αγαθά εντάσσονται σε ένα ενιαίο σύστημα, προβάλλοντας την αξία τους συνολικά και τη μεταξύ τους σχέση. Μέσα από τις Πολιτιστικές Διαδρομές, συνεπώς, δημιουργούνται οι προϋποθέσεις για οικονομική ανάπτυξη της ευρύτερης περιοχής, ενώ μέσα από τις καινοτόμες δράσεις που υλοποιούνται συμβάλουν στη βιώσιμη ανάπτυξη».

Η ιστορικός – αρχαιολόγος Συραϊνώ Κορωνιού-Διονυσίου στην ομιλία της με τίτλο «Η Σκιάθος της πέτρας, της σιωπής και της αγάπης», υπογράμμισε: «Ας προσεγγίσουμε τα Κοιμητήρια με μια διαφορετική, απ' αυτή που τα προσεγγίζαμε, μέχρι τώρα, οπτική. Ας τα δούμε ως τόπους, μέσα στους οποίους σφυρηλατούνται ακατάλυτοι δεσμοί αγάπης, ανάμεσα στους ζωντανούς και τους νεκρούς, που εξακολουθούν να αποτελούν μια ενότητα, την οικογένεια, που ο θάνατος δεν κατόρθωσε να διασπάσει. Ας τα δούμε ως τόπους, όπου σμιλεύεται η μνήμη, όπου όλοι αφήνουμε ίχνη του περάσματός μας και ό,τι θυμάται κανείς έρχεται περισσότερο απ' αυτήν την ουλή, απ' αυτό το ίχνος. Θύμησες και αναμνήσεις, νοσταλγικές ιστορίες, που φαντάζουν, σήμερα, σαν παραμύθι, εμπειρίες και διηγήματα ή αφηγήσεις από διάφορους ανθρώπους που έζησα ή γνώρισα, στο διάβα της ζωής μου».

Η προϊσταμένη της Υπηρεσίας Νεώτερων Μνημείων και Τεχνικών Έργων Θεσσαλίας και Κεντρικής Στερεάς Ελλάδας του ΥΠΠΟΑ Κερασία Γεωργίου, στην ομιλία της με τίτλο «Τα κοιμητήρια ως ιστορικά διατηρητέα μνημεία. Η σημασία της προστασίας και της ανάδειξής τους», τόνισε ότι, παρέχοντας πολύτιμες μαρτυρίες για την καλλιτεχνική παραγωγή των νεότερων χρόνων και για την ιστορική και κοινωνική ταυτότητα της τοπικής κοινωνίας, τα κοιμητήρια του Βόλου και της Σκιάθου που έχουν κηρυχθεί διατηρητέα μνημεία χρήζουν άμεσης προστασίας αλλά και ανάδειξης με στόχο τη βιωματική προσέγγιση της σύγχρονης ιστορίας.

Η αρχαιολόγος της Γενικής Διεύθυνσης Αρχαιοτήτων και Πολιτιστικής Κληρονομιάς του ΥΠΠΟΑ Ελένη Ράπτη στην ομιλία της με τίτλο «Οι σημαντικότερες γλυπτοθήκες μνήμης του κόσμου και το Α' Κοιμητήριο Αθηνών ανάμεσά τους».
Η κ. Ράπτη αναφέρθηκε στη διαδρομή των ταφικών μνημείων κατά το 18ο αιώνα όπου ο δυτικός πολιτισμός υποβλήθηκε σε μια διαδικασία μεταβολών σε σχέση με την κοινωνική στάση απέναντι στο θάνατο και όπου κατ' ουσίαν μια μεσαιωνική χριστιανική θεολογία αντικαταστάθηκε από μια ρομαντική σύλληψη της ανθρώπινης θνητότητας παρουσιάζοντας παράλληλα τα σημαντικότερα ταφικά μνημεία του κόσμου, μεταξύ των οποίων συγκαταλέγεται και το Α' Κοιμητήριο Αθηνών.

Το Α' Κοιμητήριο εντάχθηκε στην Πολιτιστική Διαδρομή των Ευρωπαϊκών Κοιμητηρίων του Συμβουλίου της Ευρώπης το 2011 δεδομένου ότι από αρχιτεκτονικής και γλυπτικής σημασίας κατατάσσεται σε ένα από τα σημαντικότερα της Ευρώπης και έκτοτε αποτελεί μέλος των σημαντικών Ευρωπαϊκών Κοιμητηρίων μαζί με τα υπόλοιπα κοιμητήρια που εντάχθηκαν, όπως είναι της Σκιάθου, της Κηφισιάς, της Κεφαλληνίας, της Νότιας Κυνουρίας και της Τριπόλεως.

Ακολούθως, ομάδα μαθητών και μαθητριών του Γυμνασίου Σκιάθου ανταποκρινόμενη στην πρόσκληση του Πολιτιστικού Συλλόγου «Η Σκιάθος» να συμμετέχουν με έργα ζωγραφικής, φωτογραφίας και βίντεο στο πλαίσιο της «Εβδομάδας Ανακάλυψης Ευρωπαϊκών Κοιμητηρίων», με τη βοήθεια των εκπαιδευτικών Ασημίνας Σουλτάνη, Άννας Αρμαμέντου, Μαρίας Καραγιαννοπούλου και Στράτου Συριανίδη εμπνεύστηκαν τα έργα τους από το Κοιμητήριο της Σκιάθου και τα παρουσίασαν.

Στόχος ήταν να κατανοήσουν τα παιδιά όχι μόνο την αξία του Κοιμητηρίου ως τόπου ιερού για τους σημερινούς κατοίκους της Σκιάθου, αλλά και ως τόπου ιστορικού, εφόσον αποτελεί ταυτόχρονα μέρος τόσο της εθνικής μας κληρονομιάς, όσο και της ευρωπαϊκής και της παγκόσμιας, και να κατανοήσουν, στο βαθμό του δυνατού, πως οι έννοιες παρόν και μέλλον δεν υφίστανται χωρίς τα κρισιμότερα συστατικά τους, το συλλογικό βίωμα και την ιστορικότητα.

Επίσης, οι μαθητές της Στ' Τάξης του 2ου Δημοτικού Σχολείου Σκιάθου, υπό την οργάνωση της Άννης Μαρούλα, εκπαιδευτικού, διάβασαν αποσπάσματα από τα διηγήματα του Παπαδιαμάντη που αναφέρονται στα «Μνημούρια» της Σκιάθου και στο «Κοχύλι», την πλησιέστερη αμμουδιά του Κοιμητηρίου.
Τέλος, έγιναν τα εγκαίνια της Έκθεσης φωτογραφίας και ζωγραφικής «Τα μνημεία της μνήμης» των μαθητών του Γυμνασίου της Σκιάθου που πραγματοποιήθηκε από τις 15 έως τις 22 Μαΐου.