Του προέδρου του Κέντρου Ιστορίας και Πολιτισμού Κερασιάς (Κ.Ι.ΠΟ.ΚΕ) Χαράλαμπου Αλεξάνδρου

Πέρασαν 76 χρόνια από τις εκκαθαριστικές επιχειρήσεις των Γερμανών που έλαβαν χώρα στο  Πήλιο. Ήταν αρχές Απριλίου του 1944 όταν οι Ναζί επέλεξαν να τελειώσουν τις  επιχειρήσεις  τους στην Κερασιά. Άρχισαν στις 19 Μαρτίου και στόχευαν να εκκαθαρίσουν ολοκληρωτικά  το Πήλιο από τις δυνάμεις του 54ου Συντάγματος. Εκείνη την περίοδο  ο ΕΛΑΣ είχε υπό τον έλεγχο ουσιαστικά όλο το Πήλιο. Στην πραγματικότητα οι Γερμανοί είχαν στη διάθεση τους μια μόνον διάβαση από το Βόλο μέχρι το Πλιασίδι μέσω Πορταριάς. Και αυτήν όχι ακίνδυνα. Οι υπόλοιποι ορεινοί όγκοι ήταν υπό τον έλεγχο των δυνάμεων της  αντίστασης, αποτελώντας αναπόσπαστο κομμάτι της  αποκαλούμενης «Ελεύθερης Ελλάδος».

-«Έχοντας αποκτήσει τον έλεγχο όλης της χώρας, αν εξαιρέσουμε τους κυριότερους συγκοινωνιακούς κόμβους που χρησιμοποιούσαν οι Γερμανοί, είχε δημιουργήσει καταστάσεις που δεν είχε γνωρίσει ποτέ άλλοτε η Ελλάδα. Οι επικοινωνίες στις ορεινές περιοχές με τον ασύρματο, με αγγελιοφόρους, με τηλέφωνα, ποτέ δεν ήταν τόσο άρτιες είτε πριν είτε μετά. Ακόμα και οι αυτοκινητόδρομοι είχαν βελτιωθεί. Τα δώρα του πνευματικού πολιτισμού είχαν βρει  το δρόμο τους προς τα βουνά για πρώτη φορά. Σχολεία αυτοδιοίκηση, δικαστήρια, δημόσιες υπηρεσίες, που είχαν κλείσει με τον πόλεμο, λειτουργούσαν πάλι. Θέατρα, εργοστάσια, τοπικά συμβούλια, λειτουργούσαν για πρώτη φορά. Οργανώθηκε κοινοτική ζωή, στη θέση της πατροπαράδοτης ατομικής ζωής του ‘Έλληνα αγρότη».

Με αυτά τα λόγια  περιγράφει ο Κρις Γουντχάουζ  την κατάσταση στην Ελεύθερη Ελλάδα, που  κάθε άλλο παρά φιλικά προσκείμενος προς την Ελληνική αντίσταση  ήταν 0 αρχηγός της Βρετανικής Στρατιωτικής Αποστολής . Οι παραπάνω επισημάνσεις του Κ.Γ. τις βίωσε και Πήλιο φυσικά,  ιδιαίτερα η Άνω Κερασιά.

Οι επιχειρήσεις

 Η Γερμανοί  πραγματοποίησαν τις εκκαθαριστικές επιχειρήσεις στο Πήλιο σε δύο φάσεις. Στην πρώτη φάση κινήθηκαν  προς δύο κατευθύνσεις. Μία προς Πορταριά- Ζαγορά και η δεύτερη προς το νότιο Πήλιο. Στη δεύτερη φάση θα κινηθούν προς το Βόρειο Πήλιο , προς Κανάλια και Κάτω Άνω  Κερασιά-Κοκκινόγια και από θαλάσσης προς Κουλούρι – Βένετο.  Στα παραπάνω μέρη ήταν εγκαταστημένες οι κύριες δυνάμεις του συντάγματος. Το 2^ο  Τάγμα στην Άνω Κερασιά.  Η Διοίκηση με τον λόχο διοικήσεως στο Βένετο  και ένα μέρος του 3^ου Τάγματος, το υπόλοιπο ήταν  στο Μαυροβούνι   Το 1^ο τάγμα είχε επιφορτιστεί την κάλυψη της Νότιας Μαγνησίας με  έδρα την Γούρα(Ανάβρα) στην Όθρυ  .

 Η δεύτερη φάση    άρχισε στις 28 Μαρτίου  το πρωί , όταν μια  αναγνωριστική  γερμανική ομάδα από 3 μοτοσικλέτες και 2 αυτοκίνητα έπεσαν   στο ναρκοπέδιο  που είχαν στήσει οι αντάρτες στην   στη θέση Αεράνη της λίμνης Κάρλας,  πέντε περίπου χιλιόμετρα από τα Κανάλια. Ένα αυτοκίνητο και δύο μοτοσικλέτες  ανατινάχτηκαν. Την ίδια τύχη είχε και ένα άλλο αυτοκίνητο το απόγευμα της ίδιας ημέρας. Την επαύριον μια μεγάλη φάλαγγα με ανιχνευτική ομάδα ναρκών να προηγείται αφού σήκωσε τις υπόλοιπές νάρκες πέρασε την Αεράνη και κατευθύνθηκε προς τα Κανάλια. Αποκρούσθηκε όμως από έναν αντάρτικο  λόχο  που ήταν τοποθετημένος πάνω από τα Κανάλια και οι Γερμανοί το βράδυ ντροπιασμένοι αποσύρθηκαν. Στη  μάχη σκοτώνεται από μια Γερμανική ριπή ο Χαρηλάκης ο μικρότερος αντάρτης ηλικίας κάτω των 18 ετών. Ήταν ορφανός  με καταγωγή  από τον Όλυμπο. Οι Γερμανοί είχαν 22 νεκρούς.

Στις 30 Μαρτίου με μεγαλύτερες δυνάμεις, τάγματος αυτή τη φορά επανέρχονται   με την υποστήριξη του πυροβολικού και ενός αεροπλάνου να  βομβαρδίζει και να πολυβολεί τις θέσεις των ανταρτών. Η  «διμοιρία θανάτου»  του Θωμά Καψάλη επιτίθεται  αιφνιδιαστικά στην Αεράνη  με αποτέλεσμα 5 γερμανικά αυτοκίνητα να καούν και να εξοντωθούν 50 Γερμανοί.

 Στις 31 Μαρτίου  μια φάλαγγα από 125 αυτοκίνητα  κινείται προς τη Κάτω Κερασιά. Στην είσοδο του χωριού επαναλαμβάνεται το σκηνικό της Αεράνης. Ανατινάζονται 3 αυτοκίνητα από αντάρτικες νάρκες  ενώ η ανίχνευση για την ανακάλυψη των υπολοίπων στοιχίζει την ζωή σε 20 περίπου Γερμανούς.

  Εν τω μεταξύ στις 30 Μαρτίου νωρίς το πρωί εκδηλώθηκε η  αποβατική επιχείρηση των Γερμανών στο λιμάνι Κουλούρι, Άγιο Γιάννη Βένετου και Λιμνιώνα. Το πρώτο καΐκι και η πρώτη ομάδα που πάτησαν στο Λιμνιώνα ανατινάχτηκαν  από νάρκες θαλάσσης. Δέχθηκαν και τα πυρά του λόχου διοίκησης του Συντάγματος, όμως  τα πλοία υποστήριξης καραδοκούσαν και με τα πυρά τους αναγκάζουν τον λόχο σε σύμπτυξη  προς τα Κοκκινόγια. Προς το μεσημέρι οι Γερμανοί εισέρχονται στο Βένετο και  θα πυρπολήσουν το 60% των σπιτιών.

Την 1η Απριλίου μια ισχυρή Γερμανική δύναμη κινήθηκε προς την Άνω Κερασιά δίνοντας μάχες και «χτενίζοντάς την σπιθαμή προς σπιθαμή». Σκοπός ήταν η εξουδετέρωση των αντάρτικων δυνάμεων  και η συνένωσή τους με τις  γερμανικές μονάδες που επιχειρούσαν στο ανατολικό Πήλιο.  Ο στόχος τους  ήταν αφού εξουδετερωθούν οι δυνάμεις του 2^ου τάγματος  του ΕΛΑΣ από τις διαβάσεις Άνω Κερασιάς-Κοκκινογίων  να κατηφορίσουν προς την Παλιά Μιτζέλα για να κλείσουν τον κύκλο των εκκαθαριστικών επιχειρήσεων. Φτάνοντας στην Άνω Κερασιά αρχίζουν τις λεηλασίες και πυρπολούν τα περισσότερα σπίτια και την εκκλησία. Επιχειρούν επιθετικές κρούσεις προς τη Μπραμοράχη Κοκκινογίων που αποκρούονται, αναγκάζοντας τους Γερμανούς να αποσυρθούν στην Κάτω Κερασιά.

Τις επόμενες μέρες  οι Γερμανικές δυνάμεις με τρις φάλαγγες από την Άνω Κερασιά, τα πάνω  Κανάλια και από την Λέσχιανη επιχειρούν να περικυκλώσουν τις δυνάμεις του 2^ου  Τάγματος ευρισκόμενες στα Κοκκινόγια. Τα Κοκκινόγια είναι ένα υψίπεδο στα 1.000 περίπου μέτρα στον δρόμο Άνω Κερασιάς – Παλαιάς Μιτζέλας. Η μάχη θα διαρκέσει  τρεις μέρες. Οι απανωτές προσπάθειες των Γερμανών δεν μπόρεσαν να λυγίσουν την αντίσταση των ανταρτών,  καίτοι οι συνθήκες κατέστησαν ιδιαίτερα δυσμενείς λόγω της πυκνής χιονόπτωσης. Οι Γερμανοί χρησιμοποίησαν και 2 αεροπλάνα τα οποία βομβάρδιζαν τις αντάρτικες θέσεις και πυρπολούσαν τις καλύβες των Βλάχων, που χρησίμευαν στους αντάρτες για καταλύματα και ως προστασία από τα χιόνια. Η  περιοχή ήταν τα θερινά βοσκοτόπια των Βλάχων.

  Οι Γερμανοί παρά τις μεγάλες απώλειες κατόρθωσαν να πλησιάσουν σε κάποιες αντάρτικες τις θέσεις . Οπότε ο βαρύς οπλισμός δεν είχε πλέον λόγο και στη θέση του έλαβε ο ατομικός οπλισμός η χειροβομβίδα και το μαχαίρι. Η μάχη πήρε την μορφή  «σώμα με σώμα».

 Οι Γερμανοί αδυνατώντας να προχωρήσουν υποχώρησαν στις 4 Απριλίου 1944 έχοντας  σημαντικές απώλειες. Το  παλμαρέ τους θα εμπλουτισθεί με το σχεδόν ολοκληρωτικό κάψιμο της Άνω και Κάτω Κερασιάς και τον φρικτό θάνατο έξη γερόντων του χωριού των οποίων η μετακίνηση ήταν αδύνατη, κηλιδώνοντας για μια ακόμη φορά την ανθρώπινη ιστορία. Μεταξύ των θυμάτων και ο ιερέας του χωριού π. Κωνσταντίνος Πανταζής.

 Ως προς την  ακριβή ημερομηνία πυροβολισμού της  Άνω Κερασιάς υπάρχουν διιστάμενες μαρτυρίες. Οι κάτοικοι του χωριού ισχυρίζονται ότι πραγματοποιήθηκε κατά την οπισθοχώρησή  τους  από τα Κοκκινόγια. Απεναντίας τα στελέχη  του ΕΛΑΣ μαρτυρούν ότι το γεγονός έλαβε χώρα κατά την άνοδό τους (βλέπε Γρ. Ρέντης το 54^ο Σύνταγμα του ΕΛΑΣ, Αναγέννηση  6 /9/1945, αφήγηση Αγ. Οικονομίδη). Στην πρώτη εκδοχή έγινε στις 4/4/1944 και στην άλλη την 1/4/1944.

 Για την ιστορία. Στρατιωτικός διοικητής των ανταρτών ήταν ο έφεδρος λοχαγός Γιώργος Σπυριδάκης και καπετάνιος ο Άγγελος Οικονομίδης, τότε μόλις 24 ετών και Χημικός Μηχανικός.

 Το 54^ο  σύνταγμα ήταν προετοιμασμένο.

 Μέσα στη Γερμανική Διοίκηση του Βόλου υπήρχε κατασκοπευτική ομάδα του εφεδρικού ΕΛΑΣ, που παρακολουθούσε άγρυπνα τις κινήσεις των χιτλερικών. Έγκαιρα λοιπόν, με τον σύνδεσμο Γιάννη Χατζόπουλο, ειδοποιήθηκε το 2^ο  Γραφείο πληροφοριών του συντάγματος για τις Γερμανικές επιδιώξεις και τις  επερχόμενες  επιδρομές. Ως αποτέλεσμα το Επιτελείο του Συντάγματος θα εκπονήσει λεπτομερή  σχέδια προς κάθε κατεύθυνση για την αντιμετώπιση της πανίσχυρης γερμανικής πολεμικής μηχανής. Μάλιστα με μεγάλη  αυτοπεποίθηση  χαριτολογώντας μεταξύ των ανταρτών κυκλοφορούσε η ευχή το «χτένισμα» των Γερμανών να είναι πυκνό για να χτενίσει  και τις ψείρες!!! Η πληροφορία συνέβαλε τα μέγιστα ώστε  να ελαχιστοποιηθούν τα θύματα ανάμεσα στους αμάχους, διαφορετικά σήμερα θα θρηνούσαμε  όχι απλά πυρπολισμούς χωριών και το κάψιμο γερόντων αλλά  ολοκαυτώματα με δεκάδες θανάτους αμάχων.

 Η απόφαση για την διεξαγωγή μάχης εκ παρατάξεως πάρθηκε την 29^η η 30^η Μαρτίου  σε μια δραματική σύσκεψη όλου του στελεχικού δυναμικού του 54^ου  Συντάγματος που πραγματοποιήθηκε στην Άνω Κερασιά μάλλον στην εκκλησία των Αγίων Αποστόλων. Στη σύσκεψη αυτή διαμορφώθηκαν δύο γραμμές. Η μία των στρατιωτικών οι οποίοι  πρότειναν  την  διεξαγωγή  ανταρτοπόλεμου μιας και από επιχειρησιακής πλευράς και  δύναμης πυρός οι Γερμανοί υπερτερούσαν.  Επομένως η μάχη εκ παρατάξεως  εθεωρείτο κατά τις εκτιμήσεις τους  καθαρή αυτοκτονία. Απεναντίας οι πολιτικοί, συγκεκριμένα οι καπετάνιοι όλων των βαθμίδων,  ήταν της άποψης να παραμείνουν και να δοθεί  μάχη εκ παρατάξεως, άποψη που τελικά επικράτησε.

  Η συμμετοχή  ξένων μαχητών

Ως φόρο τιμής οφείλουμε να εξάρουμε την συμπεριφορά τριών ξένων, αυτούς που τουλάχιστον γνωρίζουμε, που πολέμησαν με αυτοθυσία και ηρωισμό στο πλευρό των ανταρτών. Πρόκειται για τους δύο πρώην αιχμαλώτους των Γερμανών Ρώσους που απελευθερώθηκαν από τον ΕΛΑΣ. Τον Αλεξέι Καρενώφ και τον Πιοτρ Ροκανώφ. Από το ύψωμα «Πλεξάρια» (στα 1040 μέτρα)  με τα πολυβόλα τους και με συμπολεμιστή στο πυροβόλο και χειριστή τον αντάρτη Πλατίκα, αναχαίτισαν την γερμανική φάλαγγα που εκτελούσε επιχείρηση  κυκλωτικής πλαγιοκόπισης από την πλευρά της Λέσχιανης, προκαλώντας πολλές ζημίες στους κατακτητές. Ο  τρίτος από αυτούς, ο Πιοτρ Σιμιλώφ σκοτώθηκε στις 24 Μαρτίου 1944 κοντά στην Κάπουρνα, πέφτοντας  σε αντάρτικο ναρκοπέδιο. Επίσης και ενός   Ιταλού της Μεραρχίας «Πινερόλο», ο οποίος από την τοποθεσία «τ' παπά πηγάδι» και στη θέση «τείχος»  στα Άνω Κανάλια,  πολυβολούσε όρθιος τη γερμανική φάλαγγα που από τα Κανάλια κατευθύνονταν προς το Βένετο, προκαλώντας την πολλές ζημίες. Δεν γνωρίζουμε περισσότερα παρά το όνομά του, Μάριος. Συμμετείχε και στη διμοιρία των Ιταλών του 54^ου Συντάγματος  οι οποίοι στις 19/10/1944 εισήλθαν ένοπλοι στο Βόλο ως απελευθερωτές.

 Η ανθρώπινη πλευρά.

 Mέσα στην τραγικότητα του πολέμου δύο περιστατικά, από τα πολλά ενδεχομένως, τα οποία αναδεικνύουν και την ανθρωπιά.  Ο λόχος Μηχανικού υπό τον Νίκο Κρασούλη, τον περίφημο «Πιπίνο» από την Μηλίνα, είχε μαζί του ένα κριάρι που από μικρό τους ακολουθούσε παντού σε όλες τις επιχειρήσεις.  Ήταν η μασκότ του λόχου και ο σύντροφος  στις σκοπιές. Όταν  ο λόχος συμπτύχθηκε  στα Κοκκινόγια αναγκάστηκαν, για λόγους ασφαλείας προφανώς, να το σφάξουν.  Το έκρυψαν σε ένα πυκνό δάσος. Όταν οι Γερμανοί υποχώρησαν  το κριάρι μαγειρεύτηκε αλλά ουδείς από τους μαχητές του λόχου θέλησε να φάει  παρ' όλη τη μεγάλη τους πείνα. Κανένας δεν επιθύμησε  να αγγίξει τον αγαπημένο τους σύντροφο!!!

Ο Άγγελος Οικονομίδης  με το Κύπριο ιατρό Θόδωρο Μαρσέλλο, υπεύθυνο του νοσοκομείου της Κερασιάς και συγγραφέα  του σχετικού με την αντίσταση βιβλίου, τα «Χρυσά  Βουνά»,  Λευκωσία 1947, μοιραζόταν το ίδιο μέρος ύπνου στα Κοκκινόγια, μέσα στα χιόνια. Το μοναδικό σκέπασμα στη διάθεσή τους δεν ήταν επαρκές και για τους δύο. Έτσι  ο ένας με το επιχείρημα ότι είναι ηλικιακά μεγαλύτερος, ο γιατρός, μιας και ο Οικονομίδης ήταν μόλις 24 χρόνων, το τράβαγε προς το μέρος του, ο δε άλλος έπραττε το ίδιο  επικαλούμενος το νεαρόν της ηλικίας του, όπως μας διηγήθηκε  με γλαφυρότητα  ο Οικονομίδης. Περιστατικό που δεικνύει ότι η αίσθηση του  κίνδυνου  και του θανάτου κατά μείζονα λόγο, ήταν ανύπαρκτη μεταξύ  των  μαχητών. Είχαν «κρεμάσει την κάπα στον ώμο» κατά την έκφραση του συρμού της εποχής.

Επίλογος

 Η μάχη στα Κοκκινόγια ήταν η σημαντικότερη μάχη  εκ παρατάξεως που δόθηκε στο Πήλιο κατά την διάρκεια των εκκαθαριστικών επιχειρήσεων και όχι μόνο. Χαρακτηρίστηκε δικαίως  θρίαμβος για τα Θεσσαλικά αντάρτικα όπλα.

 Η συνολική δύναμη των Γερανών   ανέρχονταν σε 4.500 άνδρες, 300 αυτοκίνητα, 20 πυροβόλα, 15 αποβατικά και εξοπλισμένα σκάφη και 3 βομβαρδιστικά αεροπλάνα. Οι επιχειρήσεις διήρκησαν   16 μέρες. Οι απώλειες των Γερμανών ήταν περί τους 350 νεκρούς  και τραυματίες μεταξύ των οποίων και αξιωματικοί. Από το προσκλητήριο των ανταρτών έλειψαν 14 παλληκάρια που έπεσαν  για την λευτεριά της πατρίδας και 30 τραυματίες, από στοιχεία του Υπίλαρχου Γρηγόρη Ρέντη, επικεφαλής του επιτελείου του Συντάγματος . Η γερμανική ηγεσία αστόχησε στις επιδιώξεις της. Στις εξετάσεις δε που έδωσε  και από πλευράς επιχειρησιακής  και πολιτισμικής ικανότητας των ανδρών της,  απέτυχε.