Βρίσκεστε εδώ: ΚΕΝΤΡΙΚΗ » ΘΕΣΣΑΛΙΑ » ΛΑΡΙΣΑ » “Κοσμάς ο Αιτωλός και Νεοελληνικός Διαφωτισμός στη Θεσσαλία κατά την περίοδο της Τουρκοκρατίας”
“Κοσμάς ο Αιτωλός και Νεοελληνικός Διαφωτισμός στη Θεσσαλία κατά την περίοδο της Τουρκοκρατίας”

“Κοσμάς ο Αιτωλός και Νεοελληνικός Διαφωτισμός στη Θεσσαλία κατά την περίοδο της Τουρκοκρατίας”

Έληξε με το συνέδριο που έγινε στη Λάρισα

Με πραγματοποιήθηκαν οι του συνεδρίου: «Κοσμάς ο Αιτωλός και Νεοελληνικός Διαφωτισμός στη Θεσσαλία κατά την περίοδο της Τουρκοκρατίας», το οποίο διεξήχθη στο Διαχρονικό Μουσείο Λάρισας την Παρασκευή και το Σάββατο, 1-2 Νοεμβρίου, με αφορμή τα 240 χρόνια από τον μαρτυρικό θάνατο του , στο πλαίσιο των εορτασμών της Συνάξεως των εν Λαρίση Αγίων, Το συνέδριο συνδιοργανώθηκε από τη Φιλολογική Ιστορική Αρχαιολογική Λαογραφική Εταιρεία Θεσσαλίας, την  Μητρόπολη Λαρίσης και Τυρνάβου, τον Δήμο Λαρισαίων, την Εφορεία Αρχαιοτήτων Νομού Λάρισας και την Περιφέρεια Θεσσαλίας.

Το συνέδριο ξεκίνησε τις του με τον χαιρετισμό του  μητροπολίτου Λαρίσης και Τυρνάβου Ιερωνύμου, τον οποίο ανέγνωσε ο καθηγητής Αγιολογίας της Ανωτάτης Εκκλησιαστικής Ακαδημίας Θεσσαλονίκης και δ/ντής του ιδιαιτέρου γραφείου του μητροπολίτη Σωτ. Μπαλατσούκας.

Ακολούθησαν οι χαιρετισμοί του αντιδημάρχου Κοινωνικής Πολιτικής και Εκπαιδευτικών Δράσεων  Σωτ. Βούλγαρη εκ μέρους του δημάρχου Λαρισαίων, της προϊσταμένης της Εφορείας Αρχαιοτήτων Λάρισας Σταυρούλας Σδρόλια και του προέδρου της Φ.Ι.Α.Λ.Ε.Θ. Χαράλαμπου Στεργιούλη.

Την κήρυξη έναρξης των εργασιών έκανε εκ μέρους του περιφερειάρχη Θεσσαλίας ο αντιπεριφερειάρχης ΠΕ Λάρισας Χρήστος Καλομπάτσιος.

Πριν από την έναρξη των εργασιών η χορωδία Βυζαντινής Μουσικής της  Μ. Λαρίσης και Τυρνάβου, με χοράρχη τον Ηλία Παπαδόπουλο, απέδωσε ύμνους από την ακολουθία του αγίου, που συνέθεσε ο Γεράσιμος Μικραγιαννανίτης.

Στην εναρκτήρια τελετή παρευρέθησαν μεταξύ άλλων ο περιφερειακός διευθυντής Εκπαίδευσης Θεσσαλίας Γ. Δοδοντσάκης και ο πρόεδρος του Συλλόγου Φίλων Διαχρονικού Μουσείου Λάρισας Γιάννης Σιούλας.

Εντυπωσιακή ήταν η αθρόα προσέλευση κόσμου, όπως και η συμμετοχή των ιερέων της  Μ. Μητροπόλεως.

Οι εργασίες του συνεδρίου ξεκίνησαν με την εισαγωγική-κεντρική ομιλία του ομότιμου καθηγητή της Θεολογικής Σχολής του Α.Π.Θ.  Μιχαήλ Τρίτου με θέμα: «Το μεγαλείο της προσωπικότητας του αγίου ».

Ο κ. Τρίτος τόνισε τη θρησκευτική, εθνική και κοινωνική του προσφορά του Κοσμά του Αιτωλού, τη σχέση του με τον Αλή πασά και την επίδραση που άσκησε στην Ελλάδα και στον ευρύτερο βαλκανικό χώρο. Τέλος, επιχείρησε έναν εκσυγχρονισμό του θέματος στα δεδομένα της ελληνικής πραγματικότητας, ενώ τόνισε με έμφαση την ανάγκη σεβασμού της ελληνορθοδόξου παραδόσεως, η οποία δεν είναι ένα αντικείμενο μουσειακής χρήσεως και λαογραφικής σπονδής, αλλά η ίδια η αυτοσυνειδησία, η ταυτότητα και η ζωή μας.

Ο δεύτερος ομιλητής, κατά την πρώτη ημέρα των εργασιών του συνεδρίου, δρ Ιστορίας της Εκπαίδευσης  Θεόδωρος Νημάς ανέπτυξε το θέμα: «Μαρτυρίες και παραδόσεις για το πέρασμα του Κοσμά του Αιτωλού από την περιοχή Τρικάλων».

Ο κ. Νημάς αναφέρθηκε στο πέρασμα του Κοσμά του Αιτωλού από την Δυτική Θεσσαλία και ιδιαίτερα από την περιοχή Ασπροποτάμου, για το οποίο σώθηκε μια σημαντική γραπτή μαρτυρία (ενθύμηση) σε παλιό εκκλησιαστικό βιβλίο που φυλασσόταν στον ναό του Αγίου Νικολάου στους Καλογήρους Τρικάλων, από την οποία πληροφορούμαστε ότι ο άγιος Κοσμάς ο Αιτωλός πέρασε στις 23 Φεβρουαρίου 1777 και κήρυξε στους κατοίκους των χωριών της περιοχής, οι οποίοι συγκεντρώθηκαν σε δύο χωριά.

Την πρώτη φορά στο Δραμίζι (σημ. Κοτρώνι), και την άλλη στην Τύρνα (σημ. Ελάτη). Μετά την Ελάτη συνέχισε την περιοδεία του στα βλαχοχώρια του Ασπροποτάμου.

Οι κάτοικοι της Δυτικής Θεσσαλίας και ιδιαίτερα της περιοχής Ασπροποτάμου, από όπου πέρασε και κήρυξε, διατηρούν έντονα έως σήμερα την παράδοση του περάσματος του πατρο-Κοσμά. Αλλά και στα υπόλοιπα χωριά, από τα οποία δεν πέρασε, οι παλαιότεροι μνημόνευαν διάφορες προφητείες του.

Η δεύτερη ημέρα των εργασιών του συνεδρίου ξεκίνησε με την ανακοίνωση του δρα Θεολογίας του Α.Π.Θ.-ΜΑ Ιστορίας  Νίκου Παύλου με θέμα: «Η Αγία Γραφή στο κήρυγμα του Κοσμά του Αιτωλού και στο έργο Θεσσαλών διαφωτιστών». Η Αγία Γραφή και η ερμηνεία της ήταν πάντοτε παρούσα στο κήρυγμα του Αγίου Κοσμά του Αιτωλού και στο έργο των Θεσσαλών διαφωτιστών Θεόκλητου Φαρμακίδη και Κωνσταντίνου Οικονόμου του εξ Οικονόμων.

Ο Άγιος Κοσμάς άρχιζε τον κηρυκτικό του λόγο χρησιμοποιώντας αποσπάσματά της, πολλά από τα οποία, όπως φαίνεται, τα παρέθετε από μνήμης. Με αυτό τον τρόπο συνέδεε τις αρχαίες θεολογικές παραδόσεις με την πραγματικότητα που βίωναν οι σύγχρονοί του και έδινε λύσεις στα ζητήματα που τους απασχολούσαν με τη βοήθεια του θείου λόγου. Προέτρεπε ακόμη να γίνεται η έρευνα των Γραφών, ενώ έφερνε ως παραδείγματα προς μίμηση βιβλικές μορφές. Ο Θεόκλητος Φαρμακίδης και ο Κωνσταντίνος Οικονόμος συνεχίζουν αυτή την παράδοση, που ήταν γνωστή στον θεσσαλικό χώρο από τις περιοδείες στην περιοχή του Αγίου Κοσμά Αιτωλού.

Ο  Ηλίας Παπαδόπουλος, διευθυντής της Σχολής Βυζαντινής Μουσικής της Μ. Λαρίσης και Τυρνάβου στην ανακοίνωσή του με θέμα: «Κοσμάς ο Αιτωλός: Εθναπόστολος ή Ιεραπόστολος; Η Ιεραποστολή του ως παράγοντας αφύπνισης της ς Συνείδησης» επισήμανε το ανεξίτηλο αποτύπωμα που άφησε στη συνείδηση του Έθνους ο Κοσμάς ο Αιτωλός, λειτουργώντας καταλυτικά στην αφύπνισή της από τη νάρκη στην οποία βρισκόταν υπό την Οθωμανική επικυριαρχία.

Ο άγιος Κοσμάς χρησιμοποίησε την Ευαγγελική ρομφαία του λόγου του διέπλασε «ἐν παιδείᾳ καὶ νουθεσίᾳ Κυρίου» τους υπόδουλους Έλληνες, προστατεύοντάς τους από τον εξισλαμισμό, και έτσι με την κοινή θρησκευτική συνείδηση -και βεβαίως με την κοινή γλώσσα- ως βάση καλλιέργησε το έδαφος στο οποίο σπάρθηκε και βλάστησε η ιδέα της ς Παλιγγενεσίας.

Η  Κατερίνα Ζαμπανιώτη, εκπαιδευτικός-ΜΑ Δημιουργικής Γραφής στην ανακοίνωσή της με θέμα: «Νικόλαος Ζερζούλης και Παναγιώτης Παλαμάς: μαθητές του Ευγενίου Βούλγαρη, δάσκαλοι του Κοσμά του Αιτωλού» επικεντρώθηκε στις προσωπικότητες του Νικολάου Ζερζούλη (γνωστού και ως Τζαρτζούλη ή Τζερτζούλη) και του Παναγιώτη Παλαμά, δύο σημαντικών εκπροσώπων του Νεοελληνικού Διαφωτισμού με αξιόλογη εκπαιδευτική δράση τόσο στη Θεσσαλία και την Ήπειρο όσο και στα μεγάλα πολιτιστικά κέντρα της Ευρώπης και του αλύτρωτου ελληνισμού.

Οι δύο λόγιοι ακολούθησαν κοινά επαγγελματικά μονοπάτια και συνέδεσαν τα ονόματά τους με δύο από τις πιο αναγνωρίσιμες μορφές της πρώτης περιόδου του Νεοελληνικού Διαφωτισμού, καθώς αμφότεροι υπήρξαν μαθητές του Ευγενίου Βούλγαρη και δάσκαλοι του Κοσμά του Αιτωλού.

Ο  Μιχαήλ Παντούλας, φιλόλογος και πρόεδρος μουσείου Αλή πασά και επαναστατικής περιόδου μίλησε για τα «Τα εικονογραφικά του Κοσμά του Αιτωλού στη Θεσσαλία από το έτος του μαρτυρίου (1779) έως την αγιοκατάταξη (1961)». Ο άγιος Κοσμάς εικονογραφήθηκε σε όλο τον θεσσαλικό χώρο αρχίζοντας από το 1797, 16 χρόνια μετά το μαρτύριό του. Η πρώτη αυτή τοιχογραφία βρίσκεται στη Μονή Εισοδίων της Θεοτόκου Μεταξοχωρίου Αγιάς Λαρίσης. Η δεύτερη, χρονολογικώς, ιστόρησή του έγινε το 1820 στη μονή Αγίων Αποστόλων Κλεινοβού ς. Από εκεί και στο εξής η εικόνιση του Αγίου Κοσμά του Αιτωλού καλύπτει όλους τους σημερινούς νομούς της Θεσσαλίας.

Την πρώτη συνεδρία έκλεισε η προϊσταμένη της Εφορείας Αρχαιοτήτων – δρ Αρχαιολογίας  Σταυρούλα Σδρόλια.

Η κ. Σδρόλια στην ανακοίνωσή της με θέμα: «Η διάδοση της τιμής του αγίου Κοσμά του Αιτωλού στην περιοχή της Λάρισας» επεσήμανε το γεγονός ότι από τη μέχρι σήμερα έρευνα δεν υπάρχουν αρκετές πληροφορίες για την τιμή του Αγίου Κοσμά του Αιτωλού στην ευρύτερη περιοχή της Λάρισας, όπου δεν έχουν σωθεί απεικονίσεις του. Το ζήτημα αυτό διαφωτίζει, ωστόσο, αξιόλογη εικόνα του 1824, που προέρχεται από το ναό των Τεσσαράκοντα Μαρτύρων της  Μ. Λαρίσης και Τυρνάβου. Το αντίθετο μπορεί να υποστηριχθεί για την περιοχή Αγιάς, όπου οι εντοπισμένες μέχρι σήμερα απεικονίσεις του Αγίου Κοσμά, καθώς και οι ιστορικές μαρτυρίες δείχνουν τη μεγάλη διάδοση της τιμής του. Το γεγονός αυτό συνιστά αξιοσημείωτο φαινόμενο, που μπορεί ίσως να συγκριθεί με εκείνο της Ηπείρου.

Η δεύτερη συνεδρία ξεκίνησε με την ανακοίνωση του δρα ιστορίας ιατρικής και προέδρου της Επιστημονικής Εταιρείας Μελέτης Φερών-Βελεστίνου-Ρήγα Δημητρίου Καραμπερόπουλου με θέμα: «Η παράλληλη διαφωτιστική δράση του Ρήγα Βελεστινλή (1757-1798) με του Κοσμά του Αιτωλού (1714-1779)».

Ο ομιλητής συσχέτισε τη διαφωτιστική δράση του επαναστάτη και εθνεγέρτη Ρήγα Βελεστινλή με εκείνη του Κοσμά του Αιτωλού, που είκοσι χρόνια πιο πριν είχε πραγματοποιηθεί. Τόνισε τα κοινά σημεία, όπως αυτά διαπιστώνονται από τη μελέτη των έργων και ενδεικτικά ανέφερε: τη μόρφωση, την παιδεία, την ελληνική γλώσσα, την ελληνικότητα, την πίστη, τον σταυρό, την ενίσχυση της αυτογνωσίας, της αυτοσυνειδησίας, την ισότητα ανδρός και γυναικός και την εναντιότητά του προς την τοκογλυφία.

Ο δρ βυζαντινής αρχαιολογίας-ΕΔΙΠ Ανωτάτης Εκκλησιαστικής Ακαδημίας Αθηνών   Κωνσταντίνος Βαφειάδης στην ανακοίνωσή του με θέμα: «Ο Ευρωπαϊκός Διαφωτισμός και η Εκκλησιαστική Τέχνη του 18ου-19ου αι. στη Θεσσαλία» έκανε λόγο για μια ανανεωμένη καλλιτεχνική παραγωγή στον χώρο της ορθοδόξου Εκκλησίας από τα μέσα του 18ου αι. ως τα χρόνια του Αγώνα. Παρά το συντηρητικό της χαρακτήρα, η αυστηρή συμβολική γλώσσα και ο ακαδημαϊσμός της μεταβυζαντινής περιόδου υποχωρούν σταδιακά μπροστά σε μια, ασυνήθη για τα ορθόδοξα ήθη, καλαισθησία.

Η εν λόγω καλαισθησία αναζητά στην καλλιτεχνική φόρμα την αμιγώς αισθητική τέρψη, συχνά απογυμνωμένη από κάθε θεολογικό συμβολισμό, γεγονός όχι ασύνδετο από τον προσανατολισμὸ της νεοελληνικής διανοήσεως προς την Ευρωπαϊκή Παιδεία. Το ιδεολογικό και ρεύμα, το οποίο βρισκόταν στον αντίποδα της ορθοδόξου κοσμοθεωρίας του αγίου Κοσμά του Αιτωλού, ευνόησε την διείσδυση του «κοσμικού» στοιχείου στην τέχνη της Εκκλησίας. Τούτο τεκμηριώνει μεγάλος αριθμός εκκλησιαστικών έργων τέχνης, και ειδικά στην περιοχή της Θεσσαλίας.

Η φιλόλογος Ναυσικά Μουλά, στην ανακοίνωσή της με θέμα: «Η Θεσσαλία στη «Νεωτερική Γεωγραφία» των Φιλιππίδη-Κωνσταντά» προσέγγισε τους δύο Δημητριείς, Δανιήλ Φιλιππίδη και Γρηγόριο Κωνσταντά, ως γεωγράφους που περιγράφουν μεγάλες γεωγραφικές περιφέρειες. Στο τμήμα «Περί της Ελλάδος» εντάσσονται οι ευρωπαϊκές επαρχίες της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας. Η αναφορά στην Θεσσαλία αρχίζει με γεωφυσικές πληροφορίες για την περιοχή και ακολουθεί η περιήγηση στις πέντε διοικητικές υποδιαιρέσεις της: Φθιώτιδα, Θεσσαλιώτιδα, Εστιώτιδα, Πελασγιώτιδα και Μαγνησία. Στο σεργιάνι τους στην Θεσσαλία δεν περιορίζονται μόνο σε καθαρά γεωφυσικές πληροφορίες αλλά ασχολούνται, και ενίοτε επιχειρούν να αιτιολογήσουν, την παραγωγή της κάθε περιοχής, την οικονομία της, την τουρκική διοίκηση και τα προνόμια κάποιων περιοχών, τις σχέσεις των κατοίκων (μουσουλμάνοι με χριστιανούς αλλά και Χριστιανοί μεταξύ τους), την εκπαίδευση, την θρησκεία, κ. ά.

Τέλος, η εκπαιδευτικός-ΜΑ Σχολικής Ψυχολογίας   Ζωή Μακρονάσιου στην ανακοίνωσή της με θέμα: «Ρήγας Βελεστινλής. Μια Διδακτική Προσέγγιση στην Ειδική Αγωγή» αποπειράθηκε μια διδακτική προσέγγιση στις επαναστατικές ιδέες του Ρήγα Βελεστινλή ως κεντρικού εκπροσώπου του Νεοελληνικού Διαφωτισμού και πιο συγκεκριμένα στην εφαρμογή τους στην Ειδική Αγωγή στο πλαίσιο της ενταξιακής πολιτικής.

Αφόρμηση της συγκεκριμένης εκπαιδευτικής διαδικασίας αποτέλεσε το απόσπασμα από τη «Νέα Πολιτική Διοίκηση» του Ρήγα, σύμφωνα με την οποία: «όλοι, χωρίς εξαίρεσιν, έχουν χρέος να ηξεύρουν γράμματα. Η Πατρίς έχει να καταστήσει εις όλα τα χωρία διά τα αρσενικά και θηλυκά παιδία. Εκ των γραμμάτων γεννάται η προκοπή, με την οποία λάμπουν τα ελεύθερα έθνη».

Στο τέλος του συνεδρίου ο περιφερειακός σύμβουλος  Αθανάσιος Παιδής εκ μέρους της Περιφέρειας Θεσσαλίας ευχαρίστησε τους συνέδρους και την Οργανωτική Επιτροπή για την άρτια διεξαγωγή του.

Το συνέδριο έκλεισε με ανασκόπηση των εργασιών του από τον γραμματέα της Οργανωτικής Επιτροπής  Θεόδωρο Νημά.

PagasitikosNews logo

ΕΠΙΚΑΙΡΟΤΗΤΑ

    Dark Mode

    "Αλιεύοντας" την είδηση