Κινηματογραφικά έργα, όπως ο «Γιος του Σαούλ», ταπεινό ντεμπούτο του Ούγγρου σκηνοθέτη Λάζλο Νέμες, επαναπροσδιορίζουν την έννοια του αριστουργήματος, απλά και αθόρυβα: οι σπουδαίες κινηματογραφικές φόρμες δεν χρειάζονται επιτήδευση, ούτε την αοριστολογία της «ποίησης», για να περιγράψουν το άτομο, και την ανθρώπινη κατάστασή του, με φόντο το φως ή το σκοτάδι της Ιστορίας. Ο Νέμες, o οποίος έχει υπάρξει βοηθός του Μπέλα Ταρ, φλουτάρει τις εικόνες του στο φόντο τους. Εστιάζει, άλλοτε στο πρόσωπο (το φωτίζει με θρησκευτική ευλάβεια) κι άλλοτε στην πλάτη του ήρωά του που έχει γραμμένο ένα Χ με κόκκινη μπογιά. Το σινεμά χωρίς βάθος πεδίου συμπτύσσεται σε κλειστοφοβικό και ομιχλώδες κάδρο. Αυτό όμως είναι και το περιεχόμενο της ταινίας: το Αουσβιτς! Η ένταση του προσώπου (ό,τι μπορεί να εκφράσει το βλέμμα μέσα σε τέτοιες συνθήκες) και η κίνηση δίνουν ρυθμό στον εφιάλτη.

Sonderkommando

O Σαούλ, ο ήρωας του Νέμες, είναι Sonderkommandο (επίλεκτος κομάντο) στο Αουσβιτς. Οι Γερμανοί επέλεγαν από τον σωρό (;) κρατουμένων «εργάτες» για τις πιο βρώμικες δουλειές στους θαλάμους αερίων και στα κρεματόρια. Αυτοί συνόδευαν το ζωντανό φορτίο, το οποίο έφτανε με τα τρένα, μέχρι τους θαλάμους κράτησης. Συγκέντρωναν ρούχα και τιμαλφή. Αφαιρούσαν χρυσά και ασημένια δόντια από τα «κομμάτια» (έτσι αποκαλούσαν τα πτώματα οι ναζί) και κατόπιν τα 'ριχναν στους φούρνους. Στην ταινία, αυτοί φόρτωναν τη στάχτη σε καμιόνια και την άδειαζαν σε έναν ποταμό. Κάπως έτσι κυλούσε η ζωή στη φάμπρικα, όταν ο θάνατος μπήκε σε γραμμή παραγωγής. Ο Σαούλ δεν είναι ένας αλλοτριωμένος εργάτης. Δεν επιζητεί φασαρίες, έχει όμως συνείδηση της θέσης του στην κόλαση.

Ο Νέμες τον κινηματογραφεί, με αλλεπάλληλα κοντινά πλάνα, να τρέχει από θάλαμο σε θάλαμο και από περίφραξη σε περίφραξη, χωρίς να μπορεί να διαφύγει. Στο πρόσωπό του διακρίνει έναν μάρτυρα, στην πλάτη του ένα υποζύγιο… ηθικής! Ο Σαούλ, τον οποίον δεν απασχολούν η διαφυγή ή η τυφλή εξέγερση, φαντάζει, άλλοτε σαν ένας Εβραίος υπεράνθρωπος που ξεπέρασε τον φόβο και έγινε δυνατός για να υπηρετήσει το ηθικό του χρέος, κι άλλοτε σαν ένας ιδεοληπτικός, ο οποίος έχει αποδεχτεί την ανθρώπινη μοίρα του και φοβάται μόνον τον Θεό. Για ένα πράγμα νοιάζεται μονάχα ο Σαούλ: να βρει έναν ραββίνο για να θάψει τον «γιο» του (το πτώμα ενός άγνωστου παιδιού από τον σωρό των «κομματιών»), ακολουθώντας πιστά το τελετουργικό.

Αυτή είναι όλη κι όλη η πλοκή της ταινίας. Το άγριο γάβγισμα των ναζί, οι κραυγές και οι ψίθυροι των μελλοθάνατων και οι υπόκωφοι ήχοι από τους φούρνους του Αουσβιτς ηχούν σαν νότες από την παρτιτούρα της πιο λιτής συμφωνίας για τη βαρβαρότητα.

Ausländer

Ο Σαούλ με το Χ στην πλάτη είναι ο πιο υπαρξιακός αντιήρωας που μας έχει δώσει το σινεμά εδώ και χρόνια. Το ηθικό χρέος του (το πτώμα που κουβαλάει στους ώμους του, όπως ο Σίσυφος σπρώχνει την πέτρα στην ανηφόρα) δίνει υπόσταση στο ολοστρόγγυλο μηδενικό της ύπαρξής του. Αυτό ήταν ο άνθρωπος στο Αουσβιτς. Ο ηρωισμός, οι πράξεις αντίστασης (συλλογικής ή ατομικής) δεν έχουν κανένα νόημα για τον Σαούλ. Ο Νέμες διόλου τυχαία τον τοποθετεί δίπλα σε μια ομάδα Εβραίων που οργανώνουν εξέγερση στο στρατόπεδο συγκέντρωσης. Χωρίς να παίρνει ο ίδιος θέση.

Ο Σαούλ, όταν του ζητούν τ' όνομα και όχι τον αριθμό του, αποκρίνεται «Αusländer». Φαντάζει Ξένος σε ένα «αντιστασιακό» θρίλερ, το οποίο θέλει να πάρει διαστάσεις υπαρξιακού δράματος, αλλά και σαν να 'χει συνείδηση του παράλογου, όταν διεκδικεί την κανονικότητα της τελετουργίας της ταφής στο Αουσβιτς.

Μερικές στιγμές ο «Γιος του Σαούλ» φέρνει στον νου το «βλάσφημο» αφήγημα του Ιμρε Κέρτες «Το μυθιστόρημα ενός ανθρώπου δίχως πεπρωμένο», το οποίο ξέφυγε από τα στερεότυπα γύρω από το Ολοκαύτωμα, κατανοώντας τη «λογική» των κολαστηρίων ως μέρος του «παράλογου» της περιπέτειας του ανθρώπου. Ο Κέρτες κοιτάζει την κόλαση και τον ήρωά του σε διαδοχικά μαρτύρια, αλλά και στα «διαλείμματά» τους, διαπιστώνοντας πως σε αυτά «υπήρχε κάτι που έμοιαζε με ευτυχία».

Πηγή: kathimerini.gr