Εκδήλωση αφιερωμένη στο «μύθο» της νεοελληνικής τέχνης και του λαϊκού πολιτισμού, το λαϊκό ζωγράφο Θεόφιλο Χατζημιχαήλ (Μυτιλήνη ή Αιβαλί Μ. Ασίας 1870- 1934) διοργανώνει η Διεύθυνση Πολιτισμού του Δ.Ο.Ε.Π.Α.Π.-ΔΗ.ΠΕ.ΘΕ. Δήμου Βόλου, σε συνεργασία με το Κέντρο Πολιτισμού «Ιωλκός», το επόμενο Σάββατο 23 Μαΐου , στις 8 το βράδυ στο κινηματοθέατρο Αχίλλειο.

Ο σημαντικός Έλληνας λαϊκός ζωγράφος για τριάντα περίπου χρόνια περιπλανήθηκε στα χωριά του Πηλίου ζωγραφίζοντας ασταμάτητα και αφήνοντας ως παρακαταθήκη αμέτρητα έργα με τη χαρακτηριστική δική του αντίληψη της ζωγραφικής. Ο Θεόφιλος αποτύπωσε συλλογικά βιώματα, καθημερινές ασχολίες, καθημερινές ανησυχίες και έθιμα της περιοχής όπως τα βίωσε και τον επηρέασαν αποβλέποντας, όπως οι περισσότεροι δημιουργοί της λαϊκής τέχνης, στην μορφοποίηση των εσωτερικών δεσμών της κοινότητας στην οποία ανήκουν και όχι στην ατομική προβολή, όπως παρατήρησε και ο Γιάννης Τσαρούχης σχολιάζοντας το έργο του μεγάλου ζωγράφου.

Στην εκδήλωση με τίτλο «Θεόφιλος ο ιδιοφυής σαλός» θα προβληθούν μικρές ταινίες για το Θεόφιλο και θα περιλαμβάνει ομιλία του Παντελή Ζωιόπουλου, π. καθηγητή του Πανεπιστημίου Ιωαννίνων που θα αναφερθεί στην αγροτική διάσταση στο έργο του λαϊκού ζωγράφου. Επίσης ο γνωστός μουσικός της πόλης Βασίλης Αγροκώστας θα ερμηνεύσει τραγούδια αφιερωμένα στο Θεόφιλο από το δίσκο «Ζωγραφιές από το Θεόφιλο» σε μουσική Νότη Μαυρουδή και στίχους Άκου Δασκαλόπουλου ενώ οι ηθοποιοί Μάρθα Παπαθανασίου και Δημήτρης Δακτυλάς θα αφηγηθούν αποσπάσματα κειμένων από γνωστούς Έλληνες λογοτέχνες και τεχνοκριτικούς αφιερωμένα στο Θεόφιλο.

Η εκδήλωση αποτελεί συνέχεια του περσινού τριημέρου που πραγματοποιήθηκε στις δημοτικές Ενότητες Ιωλκού, Άλλης Μεριάς και Μακρινίτσας στο πλαίσιο του προγράμματος «στου ΒΟΛΟΥ τα χωριά με το ΘΕΟΦΙΛΟ – αξιοποιώντας την τοπική μας κληρονομιά» και του Συνεδρίου που είχε διοργανωθεί από το Δήμο Ιωλκού το 2008.

Μάλιστα, αποσκοπεί να καταδείξει το πόσο επίκαιρο παραμένει το έργο του Θεόφιλου ακόμη και σήμερα, τον τρόπο με τον οποίο συνδέει το παρελθόν με το παρόν και την παράδοση με τη συνέχεια.

Ακόμη θα δοθεί ευκαιρία σε όσους επισκέπτες και κατοίκους της περιοχής έτυχε να μην έχουν ακούσει για τη ζωή και τη δράση του, να γνωρίσουν μια συναρπαστική εκκεντρική προσωπικότητα και το μύθο γύρω από αυτή, την άθλια οικονομική του κατάσταση, τον τρόπο που συνήθιζε να ντύνεται άλλοτε ως Μεγαλέξανδρος και άλλοτε ως ήρωας της Ελληνικής Επανάστασης, με εξοπλισμό και κουστούμια που έφτιαχνε ο ίδιος, το ότι συχνά ζωγράφιζε τοίχους καφενείων ή σπιτιών για να κερδίσει ένα πιάτο φαγητό αλλά και πως τον ανακάλυψαν κορυφαίοι Έλληνες καλλιτέχνες και λογοτέχνες καθώς και πνευματικοί άνθρωποι της πόλης, όπως και ο μετέπειτα μαικήνας του Στρατής Ελευθεριάδης-Τερριάντ, ο οποίος παρουσίασε το έργο του στο Μουσείο Διακοσμητικών Τεχνών του Παρισιού.

Τα έργα του σήμερα αγοράζονται με ποσά χιλιάδων ευρώ στις περίφημες Greeks Sales των μεγάλων οίκων δημοπρασιών του Λονδίνου και συνεχίζει να απασχολεί ακόμη την επιστημονική κοινότητα, ενέπνευσε τη «Γενιά του ΄30» και συνεχίζει να εμπνέει τους σύγχρονους καλλιτέχνες .

Βιογραφικό Θεόφιλου

Αναφέρονται πολλές πιθανές χρονολογίες γέννησης του Θεόφιλου στη Βόρεια Μυτιλήνη ή στο Αϊβαλί της Μ. Ασίας, με πιθανότερη το 1867. Πρωτότοκος γιος μεταξύ των οκτώ παιδιών του Γαβριήλ Κεφάλα και της Πηνελόπης, το γένος Κωνσταντίνου Χατζημιχαήλ (ή Ζωγράφου).

Μεταξύ 1883 – 1888 τοποθετούν οι ερευνητές τη χρονολογία αναχώρησης του Θεόφιλου από τη Μυτιλήνη για τη Σμύρνη. Όταν έφυγε πρέπει να ήταν κάπου δεκαπέντε ή δέκα έξι χρονών. Αρχίζει να ζωγραφίζει επαγγελματικά. Από την παραμονή του στη Σμύρνη δεν διασώθηκε ζωγραφικό ίχνος του, αλλά η περίοδος εκείνη χαρακτηρίζεται, σύμφωνα με μαρτυρίες παρόντων, από τις θεατρικές δράσεις του δρόμου που παρουσίαζε, οργανώνοντας σε αυτοσχέδια θεατρική ομάδα τα χαμίνια από τις φτωχογειτονιές. Ντυμένος ο ίδιος Μεγαλέξανδρος και τα παιδιά Μακεδόνες πολεμιστές, έδιναν ηρωικές μάχες, από τους ήχους του ακορντεόν του Θεόφιλου.

Το 1897 με την κήρυξη του Ελληνοτουρκικού πολέμου ο Θεόφιλος είχε επιχειρήσει να καταταγεί εθελοντής στον ελληνικό στρατό και για αυτό πέρασε από τη Σμύρνη στη Στερεά Ελλάδα. Κατέληξε στη Θεσσαλία, όπου άρχισε η περιπλάνηση του στο Βόλο και στα χωριά του Πηλίου, που κράτησε περίπου τριάντα χρόνια.

Το 1897 έως το 1927 είναι η δεύτερη ζωγραφική περίοδος του Θεόφιλου. Επιβιώνει στο Βόλο και στα χωριά του Πηλίου, ως περιπλανώμενος ζωγράφος. Η περίοδος αυτή περιλαμβάνει τοιχογραφίες σε σπίτια και μαγαζιά, ενώ φιλοτεχνεί και κάποια φορητά έργα και αγιογραφίες. Την τετραετία 1904-1908 υπάρχουν ενδείξεις από τις χρονολογήσεις των έργων του ότι επέστρεψε για λίγο στη Σμύρνη και πέρασε από την Μυτιλήνη, καθώς δεν υπάρχουν χρονολογημένα έργα του στον Βόλο και το Πήλιο.

Την περίοδο 1918 – 1926 ο Θεόφιλος ζει και εργάζεται στο Βόλο, όπως φαίνεται από τα χρονολογημένα έργα του. Ο γνωστός ζωγράφος Γιώργος Γουναρόπουλος εγκατεστημένος τότε στο Παρίσι, επισκέπτεται τον Βόλο και ανακαλύπτει στο μανάβικο του μπάρμπα Θανάση Ζαρίκου, τοιχογραφίες του Θεόφιλου (1925 ή 1928). Ήταν «ο κήπος της Εδέμ» και «ο Αλέξανδρος μάχεται εναντίον άγριων Ινδών». Αναθέτει στον Βολιώτη φωτογράφο Κώστα Ζημέρη να τις φωτογραφήσει και όταν επιστρέφει στο Παρίσι δείχνει τις φωτογραφίες στον Μυτιληνιό στην καταγωγή, τεχνοκρίτη και εκδότη του περιοδικού “Cahiers d' Art”, Τεριάντ (Στρατή Ελευθερουδάκη).

Το 1927 επιστρέφει στη Μυτιλήνη. Ως αιτία της αναχώρησης του από το Βόλο, αναφέρεται το γεγονός ότι κάποιος, για να διασκεδάσει τους παρευρισκομένους τράβηξε τη σκάλα όπου ήταν ανεβασμένος και ζωγράφιζε και τον έριξε κάτω. Τραυματισμένος, βογκώντας από τους πόνους, όπως καταγράφει ο Κίτσος Μακρής, απομακρύνθηκε αργά. Δεν τον ξαναείδαν ποτέ πια εκεί. Αργότερα μαθεύτηκε ότι έφυγε και γύρισε στη Μυτιλήνη. Άλλη αιτία αναχώρησης του θεωρείται η έλλειψη πελατείας (Ε. Μαθιόπουλος).

Η τρίτη και τελευταία ζωγραφική περίοδος του στη Μυτιλήνη σημαδεύεται από τη συνάντηση με τον ισχυρό τεχνοκρίτη Τεριάντ και την αναπαραγωγή των θεμάτων που είχε κάνει σε τοίχους, πάνω σε φορητά έργα. Ως πιθανή χρονολογία συνάντησης του με τον Τεριάν αναφέρεται η τετραετία 1929 – 1932 όπου και ζωγράφιζε κατά παραγγελίαν φορητά έργα πάνω σε κάμποτο.

Το 1932 πεθαίνει η μητέρα του, με την οποία ζούσε σε ένα μικρό πέτρινο σπίτι κοντά στο νεκροταφείο. Ο Θεόφιλος πέθανε το 1934 στη Βόρεια Μυτιλήνη. Στην ληξιαρχική πράξη ο θάνατος του φαίνεται ότι οφείλεται σε καρδιακό επεισόδιο, αντίθετα ο κριτικός τέχνης Τώνης Σπητέρης αναφέρεται σε τροφική δηλητηρίαση.

Πρώτος έγραψε για το έργο του Θεόφιλου ο λογοτέχνης Κώστας Ουράνης, που βλέποντας στη Μυτιλήνη έργα του δημοσιεύει άρθρο στην εφημερίδα «Ελεύθερον Βήμα» στις 5 Αυγούστου 1930. Ο Τεριάντ σε συνέντευξη του στην εφημερίδα «Αθηναϊκά Νέα» το 1935 ανάμεσα σε άλλα αναφέρει: «…Όπως ο Rousseau τον ανακήρυξαν οι τολμηροί Παρισινοί ζωγράφοι του 1910, έτσι και τον Θεόφιλο θα τον βάλουνε στην πρέπουσα θέση, κοντά σε ότι υπάρχει ευγενέστερο στην ελληνική τέχνη, από τους βυζαντινούς χρόνους ως σήμερα, οι Έλληνες του 1935…»

Την άνοιξη του 1936 ο διάσημος αρχιτέκτονας Λε Κορμπιζιέ γράφει με ενθουσιασμό για το έργο του Θεόφιλου (Voyage en Grece t.4), ο Πωλ Ρεϊναλ, στο Παρίσι, στο περιοδικό Arts et Metiers.Στο Βόλο το 1939 ο Κίτσος Μακρής θα συγγράψει το βιβλίο «ο ζωγράφος Θεόφιλος στο Πήλιο». Την ίδια εποχή ο μεγάλος Έλληνας χαράκτης στο Παρίσι Δημήτρης Γαλάνης και ο γνωστός τεχνοκριτικός Ζαχαρίας Παπαντωνίου θα εκφραστούν αρνητικά για το έργο του. Μετά τον πόλεμο οι ποιητές Οδυσσέας Ελύτης και Γιώργος Σεφέρης, οι τεχνοκριτικοί Α.Προκοπίου, Δ.Ευαγγελίδης, Γ.Πετρής και ο ζωγράφος Γιάννης Τσαρούχης θα γράψουν για το έργο του και θα αφιερώσουν ειδικές μελέτες, καθώς και πολλοί άλλοι λογοτέχνες και ο καθηγητής Ν.Χατζηνικολάου.

Η πρώτη έκθεση του Θεόφιλου στην Αθήνα θα γίνει μετά τον πόλεμο, σε αθηναϊκό σπίτι. Από τις 2 – 27 Μαΐου 1947 γίνεται μεγάλη έκθεση έργων του Θεόφιλου στο Βρετανικό Συμβούλιο Αθηνών , όπου προλογίζοντας ο Σεφέρης μίλησε, μεταξύ άλλων, για την ελληνοπρέπεια του Θεόφιλου, ως γνήσιου τέκνου της Ελλάδας.

Το 1961 τα έργα που έκανε ο Θεόφιλος για τον Τεριάντ παρουσιάστηκαν στο Μουσείο Διακοσμητικών Τεχνών στο Παρίσι και είχαν χλιαρή υποδοχή. Το 1962 γίνεται έκθεση έργων του στη Μυτιλήνη και το 1965 εγκαινιάστηκε το Μουσείο Θεόφιλου στη Βαρειά Μυτιλήνης, που έγινε με έξοδα του Τεριάντ.

Παρουσιάζονται ογδόντα έξι πίνακες της τελευταίας περιόδου του. Έκτοτε παρουσιάζονται έργα του στην έκθεση της Εμπορικής Τράπεζας με τη συλλογή της στο Υποκατάστημά της Αγίας Παρασκευής Αττικής το 1981, στην Εθνική Πινακοθήκη το 1983 με αφορμή τα 50 χρόνια από το θάνατό του, στο Γαλλικό Ινστιτούτο Αθηνών το 1995 και πρόσφατα στο Μουσείο Μπενάκη (2010).

Στο Βόλο παρουσιάζεται το 1993 από τον Καλλιτεχνικό Οργανισμό Δήμου Βόλου μεγάλη έκθεση έργων του που προέρχονται από το Δήμο Μυτιλήνης, τη συλλογή της Εμπορικής Τράπεζας και τοπικές συλλογές στο Κέντρο Τέχνης Τζιόρτζιο Ντε Κίρικο και τον Ιούνιο 2008 στο Αρχοντικό Ζαφειρίου έκθεση έργων του από τη συλλογή της Εμπορικής Τράπεζας που διοργανώνει ο Δήμος Ιωλκού στο πλαίσιο του Α΄Διεθνούς Συνεδρίου για τον Θεόφιλο.