*του Ευθύμιου Ζιγγιρίδη

H περίοδος του μεσοπολέμου υπήρξε μία δύσκολη περίοδος για την οικονομία και την κοινωνική συνοχή της Ελλάδας.  Βέβαια η ελληνική οικονομία είχε ήδη ζήσει τις συνέπειες μίας πτώχευσης το 1893, ωστόσο  το 1905 η δραχμή  είχε συνέλθει από την πτώχευση του 1893 και είχε επανέλθει σε πλήρη ισοτιμία με το χρυσό φράγκο, χάρη στον Διεθνή Οικονομικό Ελεγχο (ΔΟΕ). Οι εισροές από την ελληνόκτητη ναυτιλία, την ανθούσα διασπορά και τα μεταναστευτικά εμβάσματα, κάλυπταν ως συνήθως τα ελλείμματα του εμπορικού ισοζυγίου.  Το 1920 οι αγορές απέσυραν την υποστήριξη τους στην Ελλάδα με το πρόσχημα της επιστροφής του Βασιλέως προκαταβάλλοντας ότι η Αγγλία και η Γαλλία θα σταματήσουν να την στηρίζουν. Ως  συνέπεια σταμάτησαν οι εισροές ξένου χρήματος στην Ελλάδα.

Μετά την μικρασιατική καταστροφή η οποία υπήρξε ένα σημείο τομής στην ιστορία της ευρύτερης περιοχής της Ανατολικής Μεσογείου και της Εγγύς Ανατολής,  ο τεράστιος προσφυγικός πληθυσμός, εκτός από την εργασία του, εισέφερε και μια εξαιρετικά αυξημένη ζήτηση στα βασικά αγαθά που μπορούσαν να παράγουν οι εγχώριες βιομηχανίες. Ανόμοιοι πληθυσμοί θα υποχρεωθούν να συνυπάρξουν και οι δυσκολίες αυτής της συνύπαρξης θα χαρακτηρίσουν όλη την περίοδο του μεσοπολέμου. Κάποιοι πρόσφυγες μετέφεραν τα χρήματα τους στην Ελλάδα πριν την Μικρασιατική Καταστροφή κατανοώντας την ευρύτερη πολιτική κατάσταση που επικρατούσε, άλλοι μετέφεραν κινητή περιουσία τους αλλά το πιο σημαντικό ήταν ότι μετέφεραν την τεχνογνωσία τους και την θέληση τους για να ξαναχτίσουν αυτά που τους πήραν στις αλησμόνητες πατρίδες τους.

Στην αρχή η άφιξη των προσφύγων φαινόταν δυσβάσταχτο φορτίο για την ελληνική οικονομία. Μεσοπρόθεσμα όμως αυτή ωφελήθηκε.  Αναδιαρθρώθηκαν οι καλλιέργειες και η αγροτική παραγωγή πολλαπλασιάστηκε. Σε μια δεκαετία οι καλλιεργούμενες εκτάσεις αυξήθηκαν 50%. Οι πρόσφυγες  εφάρμοσαν την αμειψισπορά και την πολυκαλλιέργεια και στήριξαν το θεσμό της μικρής ιδιοκτησίας. Η έλλειψη γεωργικών εκτάσεων για τους πρόσφυγες ανάγκασε την κυβέρνηση να  κατασκευάσει μεγάλα εγγειοβελτιωτικά έργα  κυρίως στη Μακεδονία και έτσι αυξήθηκαν οι καλλιεργήσιμες  εκτάσεις. Οι πρόσφυγες θα φέρουν μαζί τους και μια προηγμένη τεχνογνωσία στις αγροτικές καλλιέργειες και στα αστικά επαγγέλματα. Η ίδια η παρουσία των προσφύγων θα επιταχύνει την αγροτική μεταρρύθμιση. Πολύ σύντομα θα αυξηθούν εντυπωσιακά οι καλλιεργούμενες εκτάσεις. Τα επόμενα χρόνια μετά την άφιξη των προσφύγων η παραγωγή καπνού, σίτου, δημητριακών, σταφυλιών, ροδάκινων θα αυξηθεί με μεγάλους ρυθμούς. Ειδικά ο καπνός θα αποτελέσει ένα πολύτιμο προϊόν προς εξαγωγή. Το 70% των εξαγωγών θα είναι καπνικά προϊόντα, ενώ έως τότε το κύριο εξαγωγικό προϊόν ήταν η σταφίδα. Οι πρόσφυγες παρήγαν τα δύο τρίτα της παραγωγής του καπνού. Υπολογίστηκε ότι δέκα χρόνια μετά το '22 το αγροτικό εισόδημα είχε διπλασιαστεί.

Επίσης ο κλάδος της κτηνοτροφίας γνώρισε μεγάλη ανάπτυξη όπως επίσης και ο κλάδος της αλιείας.  570.000 πρόσφυγες εγκαταστάθηκαν σε αγροτικές περιοχές  εώς το τέλος του 1930 και κτίστηκαν  130000 οικίες περίπου με ότι αυτό συνεπάγεται στην ελληνική οικονομία.

Η ελληνική βιοτεχνία άνθισε και ειδικά επαγγέλματα όπως η υφαντουργία, η ταπητουργία και οι οικοδομές Ανάπτυξη είχαν και δραστηριότητες που σχετίζονταν με την κεραμική, τη χαλκουργία, την αργυροχοΐα και τη βυρσοδεψία. Την ανάπτυξη της βιομηχανίας ευνόησε η ύπαρξη ενός προσφυγικού εργατικού δυναμικού, εξειδικευμένου και φθηνού. Το ελληνικό και το διεθνές κεφάλαιο βρήκαν μια «ιδανική περιοχή» για ανάπτυξη των οικονομικών δραστηριοτήτων τους. Κατά την περίοδο 1923-1930 οι εμπορικές συναλλαγές της χώρας με το εξωτερικό διπλασιάστηκαν, ενώ ιδρύθηκαν περισσότερες από 900 βιομηχανίες.

Οι πρόσφυγες με την παρουσία τους συνετέλεσαν στο να διευρυνθεί η εσωτερική αγορά, η οποία τονώθηκε πολύ από την πιστωτική πολιτική που ασκούσαν οι τράπεζες για την προσφυγική αποκατάσταση. Επίσης η άφιξη των προσφύγων  επέδρασε και στην ένταξη των γυναικών στον ενεργό πληθυσμό. Το 1930 οι γυναίκες αποτελούσαν την πλειοψηφία στους κλάδους των ενδυμάτων, κλωστουφαντουργίας και  καπνοβιομηχανίας.

Να τονιστεί ότι η μαζική εισροή προσφύγων συνέβη σε μια περίοδο που τα ελληνικά δημόσια οικονομικά βαρύνονταν από στρατιωτικά έξοδα και που η Ελλάδα ήταν αποκλεισμένη από τις χρηματαγορές της Ευρώπης. Ήταν φανερό ότι η οικονομική ανασυγκρότηση μπορούσε να χρηματοδοτηθεί μόνο με τον εξωτερικό δανεισμό. Η διαδικασία ξεκίνησε με το προσφυγικό δάνειο του 1924 από την Κοινωνία των Εθνών και συνεχίστηκε, μετά το διάλειμμα του Πάγκαλου, με περαιτέρω διαπραγματεύσεις μεταξύ της Κ.Τ.Ε. και των ελληνικών αρχών, καταλήγοντας σε μαζικές εισαγωγές ξένου κεφαλαίου και τεχνικής βοήθειας, από το 1928 και μετά. Αυτή ήταν ακόμη μία θετική πλευρά για την Ελληνική οικονομία αφού οι πρόσφυγες αποτέλεσαν την κύρια αιτία εισροής ξένων κεφαλαίων στην Ελλάδα για την περίοδο του μεσοπολέμου.

Η μικρασιατική καταστροφή  είχε ως αποτέλεσμα το προσφυγικό ζήτημα. Αν και τα πραγματικά θύματα όλης αυτής της εξέλιξης είναι οι πληθυσμοί και οι συνέπειες λανθασμένων πολιτικών αποφάσεων στοίχισαν την ζωή χιλιάδων Ελλήνων, βλέποντας το ποτήρι μισογεμάτο, το προσφυγικό ζήτημα  αποτέλεσε για την Ελλάδα ένα οικονομικό, κοινωνικό, πολιτικό και πολιτιστικό ζήτημα μεγάλης σπουδαιότητας με κυρίως θετικές επιπτώσεις σε όλους του τομείς της Ελληνικής κοινωνίας.

 

* Ευθύμιος Ζιγγιρίδης ΒEng MSc AMIEE MILT

Σύμβουλος Στρατηγικών Επενδύσεων

Πρόεδρος Καππαδοκών Αργιλοχωρίου Αλμυρού

Μέλος ΕΚΠΟΛ Θεσσαλίας