του

Ηλία Γιαννακόπουλου

Φιλολόγου

«Να τι λέω για το όραμα της κλασσικής αρχαιότητας που σκιαγραφήσατε. Ελπίζω ότι το πεδίο αυτό πεθαίνει και ότι πεθαίνει, όσο το δυνατόν γρηγορότερα»

(Νταν – Ελ Παντίγια Περάλτα)

Αυτή είναι η απάντηση του καθηγητή της αρχαίας ιστορίας του Πρίνστον στη θέση της ιστορικού Μισέλ Γουίλιαμς πως «τα λογοτεχνικά και φιλοσοφικά θεμέλια το ευρωπαϊκού και αμερικανικού πολιτισμού» ήταν ο αρχαίος πολιτισμός.

Εκπρόσωπος της πολιτικής ορθότητας (Politically correct) ο Παντίγια Περάλτα και θύμα κάποιων ιδεοληψιών ενοχοποιεί την ελληνική και ρωμαϊκή αρχαιότητα για τη διάδοση της δουλείας, της αποικιοκρατίας και του ρατσισμού. Θεωρεί, επίσης, πως ο αρχαίος κόσμος κατασκεύασε και επέβαλε το μύθο της ανωτερότητας και κυριαρχίας των λευκών. Θύμα όλων αυτών των ιδεολογημάτων οι κλασικές σπουδές.

Η Πολιτική Ορθότητα

Μετά τη διάλυση του τμήματος κλασικών σπουδών στο Πανεπιστήμιο Χάουαρντ της Ουάνσιγκτον ήλθε η σειρά του Συλλόγου Αποφοίτων Κλασικών Σπουδών του πανεπιστημίου του Πρίνστον να προτείνει την κατάργηση της υποχρεωτικής διδασκαλίας και εκμάθησης των Αρχαίων Ελληνικών και των Λατινικών. Ο αρχαίος πολιτισμός (Ελληνικός και Ρωμαϊκός) κατηγορείται συλλήβδην για το θεσμό της δουλείας, των εθνικών διακρίσεων, της υποβάθμισης της γυναίκας και γενικότερα για την επώαση ρατσιστικών αντιλήψεων. Στο όνομα της Πολιτικής Ορθότητας ο αρχαίος κόσμος ρίπτεται στην πυρά μιας νέας sui generis μισαλλοδοξίας ενάντια στον πολιτισμό των «λευκών».

Στο «όραμα» μιας κοινωνίας ισότητας και απεγκλωβισμού από τα στερεότυπα και τα σύμβολα του παρελθόντος που τροφοδοτούσαν το «συστημικό ρατσισμό», οι θιασώτες της πολιτικής ορθότητας ζητούν τον εξοστρακισμό των κλασικών σπουδών, έτσι ώστε η νέα γενιά των φοιτητών να καταστεί κοινωνός των νέων πολυμορφικών γνώσεων στις σύγχρονες πολυπολιτισμικές κοινωνίες.

Αν και ο όρος της πολιτικής ορθότητας είναι γέννημα του ύστερου 20^ου αιώνα, στις μέρες μας κυριαρχεί ταυτιζόμενος με τον πολιτισμικό φιλελευθερισμό. Σύμφωνα με την Βικιπαίδεια «Ως πολιτική ορθότητα αναφέρεται η αποφυγή εκφράσεων ή ενεργειών που πιστεύεται ότι αποκλείουν, περιθωριοποιούν ή προσβάλλουν ομάδες ανθρώπων που μειονεκτούν κοινωνικά ή γίνονται διακρίσεις εις βάρος τους…».

Στο πλαίσιο αυτό, λοιπόν, ιδεολογικοποιούνται οι λέξεις ως φορείς μηνυμάτων και κυριαρχεί ένας λεκτικός κανιβαλισμός με θύμα την ελευθερία έκφρασης και την επιβολή ενός ουδέτερου και αποχρωματισμένου λόγου. Τα αρχαία ελληνικά και ρωμαϊκά έργα (φιλοσοφικά, λογοτεχνικά, ιστορικά…) ήταν γεμάτα από πάθος, ανθρωπιά, συναίσθημα αλλά και αυστηρό ορθολογισμό. Ενδεχομένως να είχαν και την υπερβολή στην σκιαγράφηση μιας βιοθεωρίας σύμφωνα με την εποχή τους. Είναι επιστημονικό και ερμηνευτικό λάθος να εγκαλούμε τους δημιουργούς του αρχαίου πολιτισμού γιατί δεν αγνόησαν και δεν ξεπέρασαν την εποχή τους.

Η πολιτικοποίηση

Ο «συστημικός ρατσισμός» για κάποιους ένθερμους οπαδούς της Πολιτικής Ορθότητας αποδίδεται στον μέγιστο των ποιητών, τον Όμηρο και στους αρχαίους Έλληνες (φιλοσόφους, ποιητές, ιστορικούς). Αυτή η παράνοια να αποδίδονται τα αρνητικά του σύγχρονου πολιτισμού μας στην πατριαρχία και στη «λευκότητα» των αρχαίων Ελλήνων φιλοσόφων και Λατίνων μόνο θλίψη μπορεί να προκαλεί. Η επιτροπή «Ποικιλομορφίας και Ισότητας» του πανεπιστημίου του Πρίνστον προτείνει την αποπομπή της πολιτιστικής κληρονομιάς της αρχαίας Ελλάδας από τα μαθήματα των σχολών αφού ο Όμηρος και πολλοί Έλληνες φιλόσοφοι κατηγορούνται για σεξισμό, εθνικιστικό ηγεμονισμό και υπεράσπιση του θεσμού της δουλείας.

Βέβαια το πανεπιστήμιο του Πρίνστον συνεπικουρούμενο κι από την επιτροπή «Ποικιλομορφίας και Ισότητας» οδηγήθηκε στον εξοβελισμό των κλασικών σπουδών και για λόγους οικονομικούς και πολιτικούς. Φανερά οι εμπνευστές της πολιτικής ορθότητας τονίζουν την ανάγκη να δώσουν κίνητρα και ευκαιρίες στους «μη λευκούς» φοιτητές να έρθουν σε επαφή με άλλα γνωστικά αντικείμενα, πιο οικεία σε αυτούς, και κάπως παραμελημένα. (Είναι οι θεωρητικοί πως όλοι οι πολιτισμοί είναι ισοδύναμοι…).

Έτσι θα αυξηθεί ο αριθμός των φοιτητών και τα έσοδα του πανεπιστημίου. «Είναι κι αυτή μια στάσις. Νιώθεται» όπως θα έλεγε και ο Κ. Καβάφης. Όταν, όμως, η διδασκαλία των κλασικών σπουδών μπαίνει στη μέγγενη των οικονομικών δεικτών και πολιτικοποιείται, τότε ο διάλογος και ο αντίλογος θα πρέπει να διεξαχθούν και να δοθούν με άλλο τρόπο και όρους.

Είμαστε όλοι Έλληνες…

Κανείς, βέβαια, δεν διανοείται πως οι αρχαίοι Έλληνες και Λατίνοι βρίσκονται στο απυρόβλητο της κριτικής,όπως θα κριθεί αυστηρά στο μέλλον και ο σύγχρονος πολιτισμός. Αυτό είναι μία νομοτέλεια, χρήσιμη και δημιουργική, για να διορθωθούν τα αρνητικά και να οικοδομήσουμε τον «ιδανικό κόσμο».

Αυτό, όμως, απέχει πολύ από τα λαϊκά δικαστήρια της Πολιτικής Ορθότητας που εστιάζουν στο «δέντρο» και χάνουν το «δάσος». Ο παγκόσμιος πολιτισμός και περισσότερο ο δυτικός χτίστηκαν πάνω στη βάση του αρχαίου και ρωμαϊκού πολιτισμού. Οι επιστήμες, οι τέχνες, η λογοτεχνία, η ψυχολογία και όλο το φάσμα των πνευματικών επιτευγμάτων είναι γεννήματα των αρχαίων Ελλήνων και Ρωμαίων που γονιμοποίησαν θετικά κάθε πνευματική δημιουργία. Κανείς εχέφρων δεν μπορεί να αποσυνδέσει την Αναγέννηση και το κίνημα του Διαφωτισμού από τον πολιτισμό των αρχαίων.

Το καλύτερο επιχείρημα ενάντια στο ιδεολόγημα της Πολιτικής Ορθότητας είναι η ανάδειξη εκείνων των στοιχείων του αρχαίου Ελληνικού πολιτισμού που αποτέλεσαν τη βάση πάνω στην οποία οικοδομήθηκε ο σύγχρονος πολιτισμός σε όλες τις εκφάνσεις του. εξάλλου θα αποτελούσε τον απόλυτο ύμνο του αρχαίου πολιτισμού, αν καταγραφούν και αναδειχθούν οι θέσεις και οι ύμνοι πολλών γνωστών επιστημόνων, λογοτεχνών και φιλοσόφων για την προσφορά των αρχαίων Ελλήνων, όπως: Νίτσε, Χάϊζενμπεργκ, Κάντ, Καμύ, Φρόϋντ, Ζακλίν ντε Ρομιγί…

Η θέση, όμως, που συμπυκνώνει τη γνώμη των «σοφών» του κόσμου για την προσφορά του αρχαίου Ελληνικού πολιτισμού είναι αυτή του Άγγλου, Peter Shelley:

«Είμαστε όλοι Έλληνες, οι νόμοι μας, η λογοτεχνία μας, η θρησκεία μας, οι τέχνες μας, έχουν τις ρίζες τους στην Ελλάδα».

Αποφεύγοντας τον κίνδυνο διολίσθησης σε μία άγονη «αρχαιολατρία» ή «προγονοπληξία» – προϊόν μιας υπερβολικής «ελληνολατρίας» – θα παρουσιαστούν ειδικές θέσεις των αρχαίων Ελλήνων που γονιμοποίησαν δημιουργικά την σκέψη σύγχρονων και παλιότερων αλλοεθνών φιλοσόφων και επιστημόνων.

Α. Γλώσσα – Λέξη – Σκέψη

«Τα όρια της γλώσσας μας σημαίνουν – ορίζουν τα όρια

του κόσμου μας»

Η παραπάνω εμβληματική θέση του Wittgenstein πρόβαλε όσο καμία άλλη την διαλεκτική σχέση Γλώσσας – Λέξης και Σκέψης. Ανάλογες είναι και οι θέσεις του γλωσσολόγου Ferdinand de Saussure καθώς και του Λεβ Βιγκότσκι, όπως και του Piaget.

Ωστόσο την σχέση αυτή πρώτοι επισήμαναν οι Έλληνες φιλόσοφοι και ιδιαίτερα ο Παρμενίδης, ο Πλάτωνας και ο Ηράκλειτος. Ειδικότερα οι παραπάνω φιλόσοφοι διατύπωσαν εμφαντικά την άρρηκτη σύνδεση Λέξης και Σκέψης.

α. «Το γαρ αυτό νοείν εστίν τε και είναι»/ «Χρη το λέγειν τε νοείντ' εόν έμμεναι»

(Η σκέψη και η ύπαρξη είναι το ίδιο πράγμα/ Πρέπει να υπάρχει αυτό που γίνεται αντικείμενο νόησης και του λόγου).(Παρμενίδης)

β.«Ουκούν διάνοια μεν και λόγος ταυτόν»

(Η σκέψη λοιπόν και η λέξη είναι το ίδιο πράγμα).(Πλάτων)

γ. «Του λόγου δ' εόντος ξυνού ζώουσιν οι πολλοί ως

ιδίας έχοντες φρόνησιν»

(Ενώ ο λόγος είναι κοινός, οι πολλοί ζουν σαν να είχε ο

καθένας τη δική του λογική).(Ηράκλειτος)

Την αξία του γλωσσικού πλούτου στην πνευματική εξέλιξη του ανθρώπου τόνισε και ο Αντισθένης με την αποφθεγματική φράση:

«Αρχή σοφίας η των ονομάτων επίσκεψις»

(Η σοφία του ανθρώπου έχει ως αφετηρία τη γνώση του πυρήνα

των λέξεων – ελεύθερη απόδοση)

Ποιος μπορεί να κατηγορήσει τους ξένους λόγιους ότι αντέγραψαν θέσεις αρχαίων Ελλήνων που «έπασχαν» από τον ιό της «λευκότητας»;

Β. Η φύση της βίας

Οι περισσότεροι γνωρίζουν τις θέσεις κάποιων επιφανών επιστημόνων και ψυχολόγων για τη φύση της βίας και ιδιαίτερα τον έμφυτο χαρακτήρα της (εγγενές στοιχείο της ανθρώπινης ύπαρξης). Ειδικότερα ο Φρόϋντ την αποδίδει στο «ένστικτο θανάτου» τονίζοντας πως: «Ο άνθρωπος δεν είναι ένα πράο, αξιαγάπητο πλάσμα… Αυτή η ωμή επιθετικότητα…».

Το «φύσει» της ανθρώπινης επιθετικότητας θεμελίωσε και ο Άντονυ Στορ στο έργο του «Ανθρώπινη επιθετικότητα» λέγοντας σχετικά: «Δυστυχώς είμαστε το πιο βάναυσο, επιθετικό και εκδικητικό είδος που περπάτησε πάνω στη γή… είναι μία έμφυτη, αυτοματική δυνατότητα που εύκολα πυροδοτείται».

Στο ίδιο πλαίσιο κινείται και η σκέψη του Hobbes με το εμβληματικό «Homo homini lupus est» (ο άνθρωπος για τον άνθρωπο είναι λύκος).

Ωστόσο πρώτος ο ιστορικός Θουκυδίδης διείδε και αποτύπωσε εμφαντικά τη θέση – σχέση του πολέμου – βίας με την φύση του ανθρώπου: «γιγνόμενα μεν και αιεί εσόμενα, έως αν η αυτή φύσις ανθρώπων ή», (Αυτά [πόλεμοι – βία] γίνονται και θα γίνονται πάντοτε στο μέλλον μέχρι που η φύση του ανθρώπου θα παραμένει ίδια).

Πόσοι, όμως, από τους υποστηρικτές της Πολιτικής Ορθότητας θα τολμούσαν να αγνοήσουν τη θέση αυτή του Θουκυδίδη βλέποντας καθημερινά τους εξοπλισμούς και τις διάφορες εστίες πολέμου. Μήπως θα κατηγορηθεί για πολεμοκάπηλος; Ας τον αποκλείσουν κι αυτόν γιατί μπόρεσε και πρόβλεψε τον πόλεμο στην διαχρονικότητά του.

Ο ύμνος στην ελευθερία του ανθρώπου

Αν οι διώκτες των κλασικών σπουδών εστιάζουν το κατηγορητήριό τους στο θεσμό της δουλείας στην αρχαία Ελλάδα και Ρώμη, ξεχνούν πως κάποιες φωνές τόλμησαν και την αμφισβήτησαν. Χαρακτηριστικότερη η άποψη του Αλκιδάμα που σκιαγραφεί το έμφυτον της ελευθερίας του ανθρώπου.

«Φύσις ουδένα δούλον πεποίκηεν, θεός πάντας ελευθέρους αφήκε»

(Η φύση κανέναν δεν έκανε δούλο, ο θεός τους άφησε όλους ελεύθερους)

Τι παραπάνω διακήρυξε ο Ρουσσώ στο «Κοινωνικό Συμβόλαιο»; «Ο άνθρωπος γεννιέται ελεύθερος και παντού βρίσκεται αλυσοδεμένος». Τι περισσότερο προβάλλει το άρθρο 1 της Διακήρυξης των δικαιωμάτων του ανθρώπου (1948): «Όλοι οι άνθρωποι γεννιούνται ελεύθεροι».

Μήπως, λοιπόν, πρέπει να εξοστρακίσουμε τον Αλκιδάμα επειδή αποδίδει την ελευθερία του ανθρώπου στη θεία χάρη και θέληση και κατηγορηθεί για φονταμενταλισμό;

Η αρχαία Ελλάδα και ο Ρατσισμός

Αν οι πρεσβευτές της πολιτικής ορθότητας – δεν έχουν πάντοτε κακές προθέσεις – κατηγορούν την αρχαία Ελλάδα πως επώασε τον «δομικό ρατσισμό» εστιάζοντας μόνο στο αμφιλεγόμενο «πας μη Έλλην βάρβαρος», διαπράττουν ένα τραγικό λάθος.

Κι αυτό γιατί από αρχαιοελληνικά χείλη εκφράστηκε θαρρετά η ισότητα όλων των ανθρώπων και ιδιαίτερα από τα φωτεινά μυαλά των Σοφιστών, όπως:

«Φύσει πάντα πάντες ομοίως πεφύκαμεν και βάρβαρoι

και Έλληνες είναι…»

(Όλοι ως προς όλα όμοια γεννηθήκαμεν και βάρβαροι και Έλληνες).(Αντιφών)

Είναι, λοιπόν, άδικοι και υπερβολικοί οι χαρακτηρισμοί περί ρατσισμού του αρχαίου Ελληνικού πολιτισμού.

Όλες οι παραπάνω θέσεις ακτινογραφούν με πιστότητα τη συνεισφορά του αρχαίου Ελληνικού πολιτισμού στον εξανθρωπισμό των κοινωνιών και των ανθρώπινων σχέσεων. Θέσεις που αποτέλεσαν το σταθερό κρηπίδωμα του Παγκόσμιου Πολιτισμού. Η αναφορά και καταγραφή της συνεισφοράς στη δημοκρατία, στην πολιτική, στην ηθική και στην γνώση της ανθρώπινης φύσης θα απαιτούσε μία άλλη προσπάθεια, ευρύτατη σε έκταση…

Ο Φρόϋντ, ο Μαρξ και ο Ηράκλειτος

Αν πορευτούμε στη λογική του καθηγητή ΠαντίγιαΠεράλτα θα πρέπει να εξοβελίσουμε από τα πανεπιστήμια και την παγκόσμια βιβλιογραφία τον Φρόϋντ, αφού διατύπωσε τις βασικές του θεωρίες στηριζόμενος στα αρχαιοελληνικά σύμβολα. Το Οιδιπόδειο σύμπλεγμα είναι η χαρακτηριστικότερη περίπτωση. Κανείς, βέβαια, δεν κατηγόρησε τον Φρόϋντ ότι προπαγανδίζει την αιμομιξία…

Ο Μαρξ συνέταξε τη διατριβή του για τη «Διαφορά της δημοκρίτειας κι επικούρειας φυσικής φιλοσοφίας». Κανείς δεν τον απέκλεισε για το θαυμασμό του στην αρχαία ελληνική σκέψη.

Ο Ηράκλειτος κυριαρχεί στα φιλοσοφικά έργα όλων των μεγάλων φιλοσόφων, Αμερικής και Ευρώπης, και κανείς δεν πρότεινε τον αποκλεισμό του επειδή σε κάποιο απόσπασμά του τάσσεται υπέρ της αριστοκρατίας: «Εις εμοί μυρίοι, εάν άριστος ή», (Για μένα είναι 10.000 άνθρωποι ο ένας, αν είναι άριστος-αριστοκράτης).

Αν η λογική της Πολιτικής Ορθότητας κυριαρχήσει τότε κινδυνεύουν με εξοστρακισμό μεγάλα έργα επιφανών λογοτεχνών, όπως του Σαίξπηρ, του Δάντη… όπου το αίμα ρέει άφθονο…

Επιμύθιο

Ο «Επιτάφιος» του Περικλή θεωρείται ο κατεξοχήν παγκόσμιος ύμνος της Δημοκρατίας, όπως και η «Αντιγόνη» και ο «Οιδίπους Τύραννος» στην προσπάθεια του ανθρώπου να προβληματιστεί πάνω στον τρόπο άσκησης της πολιτικής εξουσίας αλλά και την αξία της αυτογνωσίας και των συνεπειών της «Ύβρεως».

Ο Αμερικανός Πρόεδρος Ομπάμα επέλεξε για την τελευταία του ομιλία την Πνύκα στην Αθήνα, πλέκοντας το εγκώμιο της Δημοκρατίας και της Ελευθερίας. Ο Γάλλος Πρόεδρος Μακρόν σε συνέντευξή του για τα 200 χρόνια από την ελληνική επανάσταση του 1821 μίλησε για την «Παρμενίδειο ισορροπία» και για την «εντελέχεια» του Αριστοτέλη.

Φυσικά κανείς δεν τους καταλόγισε ευθύνες για «συμπάθεια» προς τον αρχαιοελληνικό πολιτισμό που πρόβαλε την ανισότητα, τη δουλεία, το μισογυνισμό και το ρατσισμό.

Όλοι γνωρίζουμε πως ως ανθρωπότητα – έστω και ασυνείδητα – μεγαλώσαμε και δομήσαμε την ταυτότητά μας με την αρχαιοελληνική σκέψη. Όσο, όμως, επικίνδυνη κι άγονη είναι η προγονολατρία άλλο τόσο επικίνδυνη είναι η απόρριψη κάθε στοιχείου του παρελθόντος. Λάθη, αστοχίες και αναχρονιστικές απόψεις μπορούμε να βρούμε σε κάθε ιστορικό πολιτισμό. Αυτά τα διορθώνουμε και δεν τα δίνουμε «βορά» στο νέο ρεύμα της μισαλλοδοξίας της πολιτικής ορθότητας.

Το πρόβλημα, βέβαια, δεν είναι η απόφαση του πανεπιστημίου του Πρίνστον, αλλά η δική μας στάση απέναντι στον αρχαιοελληνικό μας πολιτισμό. Τον γνωρίζουμε; Τον διδασκόμαστε; Αποτελεί ύψιστη υποκρισία να διαμαρτυρόμαστε ως κράτος για τον αποκλεισμό των κλασικών σπουδών από κάποια πανεπιστήμια, όταν εμείς μειώνουμε τις ώρες διδασκαλία τους. Η ακαδημαϊκή κοινότητα και η πολιτική ηγεσία οφείλουν να ευαισθητοποιηθούν και να ευαισθητοποιήσουν την κοινή γνώμη για τη σχέση και στάση μας προς τη σκέψη των αρχαίων Ελλήνων.

***Το κείμενο περιλαμβάνεται στο Περιοδικό «ΤΡΙΚΑΛΙΝΑ»(τ.41) του ΦΙΛΟΣ, Τρίκαλα 2021