του

Γεώργιου Ζαγάκου

Κατά τον μήνα Σεπτέμβριο θα ασχοληθούμε με τον αστερισμό της Ανδρομέδας. Είναι από τους πιο μεγάλους αστερισμούς του βορείου ημισφαιρίου.

Εκτείνεται από τον Πήγασο στα δυτικά, μέχρι τον Περσέα στα ανατολικά, και από την Κασσιόπη στο βορρά, μέχρι το τρίγωνο στο νότο.

Καταλαμβάνει 772 τετραγ. μοίρες στον ουράνιο θόλο. Δεν έχει κανένα αστέρα 1^ου μεγέθους, έχει όμως επτά αστέρες φωτεινότερους του 4^ου μεγέθους τους :

α – Ανδρομέδας (ή Αλφεράντζ), β- Ανδρομέδας, γ, δ, ο, 51 και μ – Ανδρομέδας.

Είναι σχεδόν αειφανής στην Ελλάδα. Μπορεί κανείς να τον βρει εύκολα, αν ξεκινήσει από τον Πολικό αστέρα και φέρει ένα νοητό τόξο που περνά από τον β – Κασσιόπης. Στη προέκταση αυτού του τόξου βρίσκεται το μεγάλο τετράγωνο του Πηγάσου, που διακρίνεται εύκολα. Η μία κορυφή του τετραγώνου του Πηγάσου είναι ο α – Ανδρομέδας με το όνομα «Αλφεράντζ», που παλαιότερα και πιο λογικά ήταν ο δ – Πηγάσου. Αυτή η καμπύλη γραμμή αστεριών, που εκτείνεται από το τετράγωνο του Πηγάσου και σχηματίζει το περίγραμμα μια τεράστια κουτάλας, είναι η Ανδρομέδα.

Μυθολογικά στοιχεία.

Η Ανδρομέδα είναι η αλυσοδεμένη γυναίκα που κατέληξε στον ουρανό από την ματαιοδοξία της μάνας της, της Κασσιόπης. Η Κασσιόπη, γυναικά του Κηφέα, ήταν βασίλισσα της Αιθιοπίας. Περηφανευόταν όμως, ότι ήταν ωραιότερη και από τις Νηρηίδες και αυτό προκάλεσε την οργή τους και την οργή του Ποσειδώνα . Ο Ποσειδώνας τιμώρησε την Κασσιόπη, πλημμύρισε την Αιθιοπία όλη, και έστειλε ένα θαλάσσιο τέρας να καταβροχθίσει τους ανθρώπους και τα κοπάδια της χώρας. Οι κάτοικοι κατέφυγαν στο μαντείο του Άμμωνος, που τους είπε ότι για να γλιτώσει η χώρα έπρεπε να παραδοθεί, σαν βορά του τέρατος η ωραία κόρη του Κηφέα και της Κασσιόπης, η Ανδρομέδα. Ο Κηφέας δέχτηκε και έδεσε τη κόρη του σε ένα βράχο μιας ακτής της χώρας του, για να την φάει το κήτος.

Για καλή της τύχη, όμως, περνούσε από εκεί ο Περσέας  με το κεφάλι της γοργόνας Μέδουσας, που μόλις είχε σκοτώσει και αφού φόνευσε το Κήτος απελευθέρωσε την Ανδρομέδα. Όταν ο Φινέας με τους φίλους του πήγε να σκοτώσει τον Περσέα, αυτός γύρισε το κεφάλι της Μέδουσας προς αυτούς και όλοι μετατράπηκαν σε πέτρινα αγάλματα. Όλοι αυτοί οι πρωταγωνιστές της ιστορίας μεταμορφώθηκαν σε ήρωες του ουράνιου θόλου. Έτσι βρίσκουμε ανάμεσα στους αστερισμούς της Ανδρομέδας, τον Κηφέα, την Κασσιόπη, το Κήτος, τον Περσέα και τον Πήγασο, τα φτερωτό άλογο του Περσέα.

Αστρονομικά στοιχεία

Το σώμα της Ανδρομέδας διαγράφεται κατά μήκος μιας γραμμής αστέρων 2^ου μεγέθους από τον α – Ανδρομέδας, που συμβολίζει το κεφάλι της, μέσω του β – Ανδρομέδας, της μέσης της, στον γ – Ανδρομέδας, το αριστερό πόδι, αλυσοδεμένο στον βράχο.

Ο γ – Ανδρομέδας αξίζει μια προσεκτική ματιά γιατί είναι ένας εντυπωσιακός διπλός αστέρας με χρωματική αντίθεση σαν τον  Albireo στον Κύκνο, αλλά πιο στενός. Αποτελείται από έναν πορτοκαλί γίγαντα που μοιάζει με τον Αρκτούρο, και από έναν κυανό συνοδό.

Ο 56 – Ανδρομέδας, νότια του γ – Ανδρομέδας είναι ένας ακόμη εύκολος διπλός αστέρας, που δεν συνδέονται φυσικά τα δύο μέλη, και είναι τόσο αραιά που διαχωρίζονται και με κιάλια. Το ζεύγος αυτό των πορτοκαλί γιγάντων ήλιων βρίσκεται στο χείλος του NGC 752, ενός εκτεταμένου σμήνους αμυδρών αστέρων, αλλά στην πραγματικότητα βρίσκεται μπροστά από το σμήνος, δεν ανήκει σε αυτό.

Μαζί με το γ – Ανδρομέδας και τον 56 – Ανδρομέδας σχηματίζει ένα ισοσκελές τρίγωνο ο υ – Ανδρομέδας ένας αστέρας 4^ου μεγέθους, όμοιος με τον Ήλιο, που αξίζει να τον εντοπίσετε, αφού είναι  ο πρώτος αστέρας, γύρω από τον οποίο έχει ανακαλυφθεί πολύ-πλανητικό σύστημά και απέχει 44 έτη φωτός.

Η Ανδρομέδα περιέχει ένα από τα πιο εύκολα για μικρά τηλεσκόπια πλανητικά νεφελώματα, το NGC 7662. Αναζητήστε το σε απόσταση μια σεληνιακής διαμέτρου από τον αστέρα 6^ου μεγέθους τον 13 – Ανδρομέδας.
Με την πρώτη ματιά μοιάζει σαν θαμπός αστέρας, αλλά σε μεγαλύτερες μεγεθύνσεις φαίνεται το ελαφρά ελλειπτικό του περίγραμμα, παραπλήσιο σε διαστάσεις με τον δίσκο του Άρη και με μια φωτεινή κυανοπράσινη χροιά που χαρακτηρίζει τα πλανητικά νεφελώματα. Όσοι νομίζουν ότι τα πλανητικά  νεφελώματα απαιτούνται μεγαλύτερες τηλεσκοπικές διάμετροι, πρέπει να δουν το NGC 7662.

Ο αστερισμός, όμως, περιλαμβάνει πολλά εξωγαλαξιακά «νεφελώματα», με πιο γνωστό τον γαλαξία Μ31, τον γνωστό μας γαλαξία της Ανδρομέδας. Είναι ο πιο κοντινός  μας σπειροειδής γαλαξίας, σε απόσταση 2,5 εκατομμυρίων ετών φωτός. Η ευθεία γραμμή (διαδρομή 2, κάτω εικόνας ) που ξεκινάει από τον α – Ανδρομέδας (ή Αλφεράντζ) και περνάει από τον β – Ανδρομέδας (ή Μιράκ) και τον μ – Ανδρομέδας, οδηγεί σε αυτόν.

Είναι σχεδόν ίδιος με τον γαλαξίας μας στο σχήμα, αλλά διπλάσιος σε μέγεθος. Περιλαμβάνει γύρω στα 200 δισεκατομμύρια αστέρια. Ο γαλαξίας αυτός, που φαίνεται σαν ένα νεφέλωμα, είναι ο μόνος ορατός με γυμνό μάτι γαλαξίας του βορείου ημισφαιρίου. Ο Μ31 είναι το πιο μακρινό αντικείμενο που είναι ορατό με γυμνό μάτι και αναλογιστείτε ότι το φως που βλέπουμε με τα μάτια μας ξεκίνησε το ταξίδι του την εποχή που οι πιθηκόμορφοι πρόγονοί μας περιπλανιόταν στις εκτάσεις τη Αφρικής. Το αξιοσημείωτο είναι ότι ο Μ31 έχει δύο μικρούς συνοδούς γαλαξίες, που είναι ορατοί με μικρό τηλεσκόπιο. Μια σεληνιακή διάμετρο νότια του, βρίσκεται ο Μ32, που φαίνεται σαν θαμπός αστέρας και δύο φορές πιο μακριά, προς τα βόρεια, εντοπίζεται λίγο πιο δύσκολα, γιατί είναι μεγαλύτερος και πιο διάχυτος.

Ορατοί πλανήτες του Σεπτεμβρίου

Ο Ερμής βρίσκεται χαμηλά πάνω από τον ανατολικό-βορειοανατολικό ορίζοντα περίπου 45 λεπτά πριν την ανατολή του Ήλιου.

Η Αφροδίτη, λάμπει στα δυτικά νωρίς στο βραδινό λυκόφως. Αν και γίνεται λαμπρότερη, ολοένα και θα χαμηλώνει στον ορίζοντα από εβδομάδα σε εβδομάδα. Παρατηρήστε την όσο βρίσκεται ψηλά, αρκετή ώρα πριν το ηλιοβασίλεμα.

Ο Άρης, ανατέλλει με τη δύση του Ήλιου στον νότιο Αιγόκερο. Ανατέλλει περίπου στις 6 μμ και φτάνει στο ψηλότερό του σημείο στο νότο μετά τις 10 μμ. Παρατηρήστε τον όσο ακόμα μπορείτε. Δεν θα εμφανιστεί τόσο μεγάλος μέχρι το 2035.

Ο Δίας, φέγγει στον αμυδρό αστερισμό του Ζυγού. Παρατηρήστε τον νωρίς το βράδυ, πριν χαμηλώσει πάρα πολύ πάνω από τον ορίζοντα.

Ο Κρόνος, πάνω από τον σχηματισμό της «τσαγιέρας» του Τοξότη φτάνει στο ψηλότερό του σημείο στο νότο πριν τις 8 μμ.

Ο Ουρανός (μέγεθος 5,7, στα σύνορα Κριού-Ιχθύων) και ο Ποσειδώνας (μέγεθος 7,8, στον Υδροχόο) βρίσκονται στα ανατολικά και νοτιοανατολικά, αντίστοιχα, πριν τα μεσάνυχτα.

Δείτε χάρτες με τις θέσεις του Ουρανού και του Ποσειδώνα εδώ: http://wwwcdn.skyandtelescope.com/wp-content/uploads/WEB_UrNep18.pdf

Επομένως, από τους πέντε πιο εύκολα ορατούς πλανήτες, αυτή την εποχή μπορούμε να διακρίνουμε τους τέσσερις αφού χάσαμε τον «γοργοπόδαρο» Ερμή. Ξεκινάμε από την Αφροδίτη, που εμφανίζεται ακόμη ως Αποσπερίτης, και συνεχίζουμε μετά τις 22:00, με τον πατέρα της, τον γιγάντιο Δία, αλλά και τον παππού της τον Κρόνο, ο οποίος αυτή την περίοδο θα μας κάνει την χάρη με την κλίση που θα έχει, να τον παρατηρήσουμε και να μαγευτούμε από τους δακτυλίους του.