Η Ευρωπαϊκή Επιτροπή προτείνει σήμερα νέους κανόνες για την πάταξη της παράνομης εισαγωγής και διακίνησης πολιτιστικών αγαθών από χώρες εκτός της ΕΕ, η οποία συχνά συνδέεται με τη χρηματοδότηση της τρομοκρατίας και άλλων εγκληματικών δραστηριοτήτων. Η σημερινή πρόταση αντιπροσωπεύει ένα από τα τελευταία μέτρα που περιλαμβάνονται στο σχέδιο δράσης της Επιτροπής για την ενίσχυση της καταπολέμησης της χρηματοδότησης της τρομοκρατίας. Θα δώσει τέλος στην εν λόγω διακίνηση μέσω της απαγόρευσης της εισαγωγής στην ΕΕ πολιτιστικών αγαθών που έχουν εξαχθεί παράνομα από τις χώρες προέλευσής τους. Η πρόταση υποβάλλεται λίγες μόνο ημέρες μετά την έκκληση της G20 στη σύνοδο κορυφής του Αμβούργου προς τις χώρες για την καταπολέμηση της χρηματοδότησης της τρομοκρατίας, συμπεριλαμβανομένης της λεηλασίας και της αρχαιοκαπηλίας.

Ο πρώτος αντιπρόεδρος της Επιτροπής, Φρανς Τίμερμανς, δήλωσε τα εξής: «Τα χρήματα είναι το οξυγόνο τρομοκρατικών οργανώσεων όπως η Ντάες. Λαμβάνουμε μέτρα για να εξαλείψουμε όλες τις πηγές χρηματοδότησής τους. Μία από αυτές είναι και το εμπόριο πολιτιστικών αγαθών, καθώς οι τρομοκράτες προσπορίζονται έσοδα από τη λεηλασία αρχαιολογικών χώρων και την παράνομη πώληση πολιτιστικών αγαθών. Η παρούσα πρόταση εξοπλίζει τις τελωνειακές αρχές με τα κατάλληλα εργαλεία που εξασφαλίζουν ότι αυτά τα αγαθά δεν μπορούν να εισέλθουν στην αγορά της ΕΕ.»

Ο Πιερ Μοσκοβισί, επίτροπος Οικονομικών και Δημοσιονομικών Υποθέσεων, Φορολογίας και Τελωνείων, δήλωσε τα εξής: «Το ζήτημα της παράνομης διακίνησης πολιτιστικών αγαθών είναι πολύ σοβαρό. Αποτελεί δραστηριότητα που μπορεί να ζημιώσει σοβαρά την πολιτιστική κληρονομιά όσων χωρών διαθέτουν τα λιγότερα μέσα για να προστατεύσουν τα συμφέροντά τους. Αυτή η πηγή εσόδων μπορεί να χρησιμοποιηθεί απευθείας για τη χρηματοδότηση τρομοκρατικών πράξεων και πρέπει να διακοπεί οριστικά.»

Ο Τίμπορ Νάβρατσιτς, επίτροπος αρμόδιος για την Εκπαίδευση, τον Πολιτισμό, τη Νεολαία και τον Αθλητισμό, δήλωσε τα εξής: «Η λεηλασία και η παράνομη διακίνηση πολιτιστικών αγαθών στερεί τους πολίτες των χωρών που πλήττονται από το εν λόγω φαινόμενο από ένα μέρος της πολιτιστικής τους ταυτότητας και καταστρέφει την πολιτιστική κληρονομιά της ανθρωπότητας. Σήμερα αποδεικνύουμε τη δέσμευση της Επιτροπής για την προστασία αυτής της παγκόσμιας κληρονομιάς, την οποία θα αναδείξουμε κατά τη διάρκεια του 2018, Ευρωπαϊκού Έτους Πολιτιστικής Κληρονομιάς».

Επί του παρόντος, η ΕΕ εφαρμόζει απαγορεύσεις για αγαθά που προέρχονται από το Ιράκ και τη Συρία, αλλά δεν υπάρχει γενικό πλαίσιο της ΕΕ που να καλύπτει την εισαγωγή πολιτιστικών αγαθών. Αδίστακτοι εξαγωγείς και εισαγωγείς εκμεταλλεύονται τους ισχύοντες κανόνες και χρησιμοποιούν τα κέρδη για τη χρηματοδότηση παράνομων δραστηριοτήτων, όπως η τρομοκρατία. Δεδομένων των αποκλίσεων μεταξύ των υφιστάμενων εθνικών νομοθεσιών σε αυτόν τον τομέα, οι οποίες σε πολλές περιπτώσεις είναι αναποτελεσματικές, η ΕΕ πρέπει απαραιτήτως να αναλάβει δράση για να εξασφαλιστεί η συνεπής μεταχείριση των εισαγωγών πολιτιστικών αγαθών σε όλο το μήκος των εξωτερικών συνόρων της ΕΕ. Θα αποτραπεί έτσι η είσοδος παράνομων πολιτιστικών αγαθών στην ΕΕ, που υπονομεύει άμεσα την πολιτιστική, ιστορική και αρχαιολογική ζωή στη χώρα προέλευσής τους.

Τα πρώτα σχέδια για τη θέσπιση των νέων μέτρων περιλαμβάνονταν στο ευρωπαϊκό θεματολόγιο για την ασφάλεια και στο σχέδιο δράσης του 2016 για την ενίσχυση της καταπολέμησης της χρηματοδότησης της τρομοκρατίας της Επιτροπής. Τον Φεβρουάριο του 2016 τα κράτη μέλη της ΕΕ υπενθύμισαν ότι είναι σημαντικό να ενισχυθεί επειγόντως η καταπολέμηση της παράνομης διακίνησης πολιτιστικών αγαθών και κάλεσαν την Επιτροπή να προτείνει σχετικά νομοθετικά μέτρα το συντομότερο δυνατό.

Οι νέοι κανόνες προβλέπουν σειρά μέτρων που αναμένεται να διασφαλίσουν ότι η εισαγωγή παράνομων πολιτιστικών αγαθών θα καταστεί πολύ πιο δύσκολη στο μέλλον:

– Θέσπιση νέου κοινού ορισμού της ΕΕ για τα «πολιτιστικά αγαθά» κατά την εισαγωγή, ο οποίος καλύπτει μεγάλο εύρος αντικειμένων, συμπεριλαμβανομένων αρχαιολογικών ευρημάτων, αρχαίων παπύρων, υπολειμμάτων ιστορικών μνημείων, έργων τέχνης, συλλογών και αρχαιοτήτων. Οι νέοι κανόνες θα εφαρμόζονται μόνο στα πολιτιστικά αγαθά που έχει αποδειχθεί ότι αντιμετωπίζουν τον μεγαλύτερο κίνδυνο, δηλαδή αγαθά ηλικίας τουλάχιστον 250 ετών κατά την εισαγωγή τους·

– Καθιέρωση νέου συστήματος χορήγησης αδειών για την εισαγωγή αρχαιολογικών αντικειμένων, τμημάτων μνημείων και αρχαίων χειρογράφων και βιβλίων. Οι εισαγωγείς θα υποχρεούνται να εξασφαλίζουν άδειες εισαγωγής από τις αρμόδιες αρχές στην ΕΕ προτού εισαγάγουν τα εν λόγω αγαθά στην ΕΕ·

– Για άλλες κατηγορίες πολιτιστικών αγαθών, οι εισαγωγείς θα υπόκεινται πλέον σε αυστηρότερο σύστημα πιστοποίησης, στο πλαίσιο του οποίου θα υποβάλλουν υπογεγραμμένη δήλωση ή ένορκη βεβαίωση για να αποδεικνύουν ότι τα αγαθά εξήχθησαν νόμιμα από την τρίτη χώρα.

– Οι τελωνειακές αρχές θα έχουν επίσης την εξουσία να κατάσχουν και να δεσμεύουν αγαθά στις περιπτώσεις που δεν μπορεί να αποδειχθεί ότι τα εν λόγω πολιτιστικά αγαθά έχουν εξαχθεί νόμιμα.

Προβλέπεται επίσης η διεξαγωγή εκστρατειών ευαισθητοποίησης που θα απευθύνονται στους αγοραστές πολιτιστικών αγαθών, για παράδειγμα στους επαγγελματίες εισαγωγείς της αγοράς έργων τέχνης, καθώς και στους αγοραστές πολιτιστικών αγαθών στην Ευρώπη. Παράλληλα, θα διοργανωθούν από τα κράτη μέλη σεμινάρια κατάρτισης των τελωνειακών υπαλλήλων και άλλων υπηρεσιών επιβολής του νόμου, προκειμένου να βελτιωθεί η ικανότητά τους να αναγνωρίζουν ύποπτα φορτία και να συνεργάζονται αποτελεσματικότερα για την πρόληψη του παράνομου εμπορίου.

Τα κράτη μέλη της ΕΕ θα υποχρεωθούν να εξασφαλίσουν την επιβολή αποτελεσματικών, αναλογικών και αποτρεπτικών κυρώσεων κατά των ατόμων που δεν τηρούν τους κανόνες, ιδίως όσων προβαίνουν σε ψευδείς δηλώσεις ή υποβάλλουν ψευδή στοιχεία.

Ιστορικό

Αντιμαχόμενες φατρίες και τρομοκρατικές οργανώσεις σε ολόκληρο τον κόσμο έχουν διαπράξει σειρά εγκλημάτων εις βάρος της κοινής πολιτιστικής μας κληρονομιάς. Επίσης, πρόσφατες εκθέσεις κατέδειξαν ότι πολύτιμα έργα τέχνης, γλυπτά και αρχαιολογικοί θησαυροί πωλούνται και εισάγονται στην ΕΕ από ορισμένες χώρες εκτός ΕΕ και ότι τα κέρδη που αποκομίζονται με αυτόν τον τρόπο ενδέχεται να χρησιμοποιούνται για τη χρηματοδότηση τρομοκρατικών δραστηριοτήτων.

Σε ό, τι αφορά την εισαγωγή και μεταφορά έργων τέχνης και αρχαιοτήτων, τα κράτη μέλη της ΕΕ εφαρμόζουν επί του παρόντος τη γενική τελωνειακή νομοθεσία ή τον ενωσιακό τελωνειακό κώδικα. Ειδική νομοθεσία εφαρμόζεται επίσης για τα πολιτιστικά αγαθά που προέρχονται από το Ιράκ και τη Συρία. Τα τελευταία έτη αποδεικνύεται ολοένα και περισσότερο ότι οι εν λόγω κανόνες δεν επαρκούν για την καταπολέμηση της παράνομης διακίνησης πολιτιστικών αγαθών.

Τον Ιούλιο του 2017 η G20 κάλεσε τις χώρες να «αντιμετωπίσουν όλες τις εναλλακτικές πηγές χρηματοδότησης της τρομοκρατίας, συμπεριλαμβανομένης… της λεηλασίας και της αρχαιοκαπηλίας». Ομοίως, η G7 έχει απευθύνει έκκληση για την ανάληψη δράσης σχετικά με αυτές τις δραστηριότητες σε τρίτες χώρες.

Η σημασία της προστασίας της πολιτιστικής κληρονομιάς θα υπογραμμιστεί το 2018, Ευρωπαϊκό Έτος Πολιτιστικής Κληρονομιάς, με διάφορες δραστηριότητες που θα πραγματοποιηθούν σε όλα τα επίπεδα, ήτοι σε ευρωπαϊκό, εθνικό, περιφερειακό και τοπικό επίπεδο. Στόχος, επίσης, είναι να αναδειχθεί η σημασία της πολιτιστικής κληρονομιάς και να προαχθούν καινοτόμοι και ενδιαφέροντες τρόποι για τη διατήρησή της για τις μελλοντικές γενιές.

Εκτιμάται ότι οι πωλήσεις στην παγκόσμια αγορά γνήσιων έργων τέχνης και αρχαιοτήτων άγγιξαν τα 56 δισ. ευρώ το 2016, εκ των οποίων η συνολική αξία της ευρωπαϊκής αγοράς είναι περίπου 19 δισ. ευρώ.

Επόμενα βήματα

Η πρόταση κανονισμού θα υποβληθεί τώρα στο Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο και στο Συμβούλιο της ΕΕ. Η Επιτροπή προσβλέπει στην ταχεία έγκρισή της με τη διαδικασία συναπόφασης.