Με μία εξωστρεφή και ευανάγνωστη επιλογή για το φετινό Νομπέλ Λογοτεχνίας, η Σουηδική Ακαδημία ανακοίνωσε το όνομα της Σβετλάνα Αλεξίεβιτς. Η 67χρονη Σβετλάνα Αλεξίεβιτς από τη Λευκορωσία (όπου ζει ως αντικαθεστωτική) ήταν ένα από τα φαβορί και στο όνομά της είχαν επενδυθεί προσδοκίες για μία επιλογή που θα ανανέωνε τον θεσμό τόσο ως προς τη στόχευση όσο και ως προς την ουσία.

Από χθες μαζί με το όνομα της Σβετλάνα Αλεξίεβιτς είναι στο προσκήνιο και το ευρωπαϊκό πρόβλημα της Λευκορωσίας, που είναι η πιο ανελεύθερη χώρα στην Ευρώπη. Το όνομα «Σβετλάνα Αλεξίεβιτς» κέρδισε εκατοντάδες χιλιάδες χτυπήματα στο Google, λίγο μετά την ανακοίνωση της Σουηδικής Ακαδημίας στις 2 μ.μ. (ώρα Ελλάδος), που χαρακτήρισε το συγγραφικό έργο της «μνημείο υπέρ όσων παλεύουν και υποφέρουν στην εποχή μας». Η επιλογή υπέρ της Λευκορωσίδας συγγραφέως, εκτός από τη διεθνοποίηση της κατάστασης που επικρατεί επί πολλά χρόνια στη Λευκορωσία, φέρνει στο προσκήνιο και τη λεγόμενη «τεκμηριωτική» λογοτεχνία, διευρύνοντας και εμπλουτίζοντας τη δεξαμενή επιλογών. Η Σβετλάνα Αλεξίεβιτς, μεταφρασμένη σε πολλές γλώσσες (και στα ελληνικά) και στιγματισμένη στην πατρίδα της, εκπροσωπεί το υβριδικό είδος ανάμεσα στη λογοτεχνία, το ρεπορτάζ και την έρευνα, συγκλίνοντας σε μία αφηγηματική μαρτυρία, οργανώνοντας θραύσματα μνήμης και προφορικών καταθέσεων με τη διάνοιξη σιωπηλών κεφαλαίων της ιστορίας.

Κατά μία έννοια είναι σύγχρονος εκπρόσωπος ενός παραπόταμου της λογοτεχνίας που στον 20ό αιώνα βρήκε εκφραστές όπως τον Ερνεστ Χέμινγουέι και τον Ρίτσαρντ Καπισίνσκι (ακόμη και την Οριάνα Φαλάτσι). Στην προκειμένη περίπτωση, όμως, η Σβετλάνα Αλεξίεβιτς με την εντελώς προσωπική τεχνική και γραφή συμβολίζει στις μέρες μας την ανάγκη διάρρηξης της παλαιοσοβιετικής μυστικοπάθειας.

Το 1989, η Σβετλάνα Αλεξίεβιτς αποκάλυψε με το βιβλίο της «Οι μολυβένιοι στρατιώτες» (μεταφρασμένο και στα ελληνικά, εκδ. Σύγχρονοι Ορίζοντες) τη σκληρή αλήθεια για την εισβολή των Σοβιετικών στο Αφγανιστάν. Η έκδοση, απαγορευμένη επί πολλά χρόνια, προκάλεσε οξύτατες αντιδράσεις τόσο από στρατιωτικούς κύκλους όσο και από εκπροσώπους του παλαιού καθεστώτος, οι οποίες μάλιστα κατέληξαν σε δικαστική δίωξη της συγγραφέως.

Το 1993, η Αλεξίεβιτς εξέδωσε το βιβλίο της «Γοητευμένοι από τον θάνατο», με θέμα τις αυτοκτονίες που σημειώθηκαν στην πρώην ΕΣΣΔ μετά την πτώση του κομμουνισμού, ενώ το 1996 κυκλοφόρησε το βιβλίο της «Τσερνόμπιλ – Ενα χρονικό του μέλλοντος» (μεταφρασμένο και στα ελληνικά, εκδ. Περίπλους), που περιλαμβάνει μαρτυρίες για το πυρηνικό ατύχημα του 1986, τις οποίες συνέλεξε η συγγραφεύς περιπλανώμενη επί δύο χρόνια στην Απαγορευμένη Ζώνη.

Η ίδια η Αλεξίεβτς λέει πως προχωράει τις έρευνές της μέσα από μία δική εκμαιευτική μέθοδο, ζητώντας από τους ανθρώπους που επιλέγει να ρωτήσει να της μιλήσουν για τη ζωή τους και τα συναισθήματά τους.

Εχει ασκήσει δριμύτατη κριτική τόσο στο καθεστώς της πατρίδας της όσο και σε εκείνο του Πούτιν. Λέει τα πράγματα με το όνομά τους, έλεγαν χθες ανακουφισμένοι οι υποστηρικτές της στη Λευκορωσία. Το θέμα που την απασχολεί και διατρέχει όλα τα βιβλία της ως κοινός άξονας είναι η ανθρώπινη τραγωδία. Επί της ουσίας γράφει μη-λογοτεχνικά βιβλία αλλά τα βιβλία της διαβάζονται σαν λογοτεχνία. Εχει μεγάλη δύναμη ως μια φωνή φιλελεύθερη και ουμανιστική.