Η αξιοπιστία της διαδικασίας διεύρυνσης ως βασική κινητήρια δύναμη μετασχηματισμού και στοιχείο σταθερότητας στη Νοτιοανατολική Ευρώπη

Η Ευρωπαϊκή Επιτροπή ενέκρινε εχθές (09/11)  την ετήσια δέσμη μέτρων για τη διεύρυνση. Με τη δέσμη μέτρων αξιολογείται κατά πόσον οι χώρες των Δυτικών Βαλκανίων και η Τουρκία έχουν εφαρμόσει τις βασικές πολιτικές και οικονομικές μεταρρυθμίσεις, καθώς και ποιες ενέργειες πρέπει να γίνουν για την αντιμετώπιση όσων προκλήσεων απομένουν.

Μεταξύ άλλων, η Επιτροπή συνιστά στα κράτη μέλη να εξετάσουν το ενδεχόμενο έναρξης διαπραγματεύσεων προσχώρησης με την Αλβανία, αυστηρά υπό την προϋπόθεση, ωστόσο, αξιόπιστης και απτής προόδου στην υλοποίηση της μεταρρύθμισης της δικαιοσύνης, ιδίως όσον αφορά την επαναξιολόγηση των δικαστών και των εισαγγελέων (“vetting”).

Παρουσιάζοντας τη δέσμη μέτρων για τη διεύρυνση, ο επίτροπος για την Ευρωπαϊκή Πολιτική Γειτονίας και τις Διαπραγματεύσεις για τη Διεύρυνση,  Γιοχάνες Χαν, δήλωσε: «Η προοπτική προσχώρησης στην ΕΕ εξακολουθεί να αποτελεί κινητήρια δύναμη μετασχηματισμού και στοιχείο σταθερότητας στις χώρες της Νοτιοανατολικής Ευρώπης, η δε αξιόπιστη διαδικασία διεύρυνσης παραμένει ένα αναντικατάστατο εργαλείο για την ενίσχυση των χωρών αυτών και την παροχή συνδρομής ώστε να υλοποιήσουν πολιτικές και οικονομικές μεταρρυθμίσεις. Σήμερα, επαναλαμβάνουμε τη συνεχή υποστήριξη των προσπαθειών αυτών εκ μέρους της ΕΕ και καλούμε τις κυβερνήσεις των χωρών της διεύρυνσης να ενστερνιστούν με πιο ενεργό τρόπο τις αναγκαίες μεταρρυθμίσεις και να τους δώσουν προτεραιότητα στην πολιτική τους ατζέντα — όχι επειδή το ζητά η ΕΕ, αλλά διότι είναι προς το συμφέρον των πολιτών τους και της Ευρώπης στο σύνολό της».

Ο επίτροπος κ. Χάν προσέθεσε ότι η φετινή ετήσια έκθεση για την Τουρκία έρχεται σε μια πολύ σημαντική χρονική στιγμή για την Τουρκία και για τις σχέσεις ΕΕ-Τουρκίας: «Ανησυχούμε σοβαρά για την υποβάθμιση του κράτους δικαίου και της δημοκρατίας που εξελίσσεται μετά την αποτυχημένη απόπειρα πραξικοπήματος. Για το δικό της συμφέρον, η Τουρκία πρέπει επειγόντως να σταματήσει να απομακρύνεται από την ΕΕ.»

Η πολιτική διεύρυνσης εξακολουθεί να αποφέρει αποτελέσματα και οι μεταρρυθμίσεις προχωρούν στις περισσότερες χώρες, αν και με διαφορετικούς ρυθμούς. Η σταθερή προσήλωση στην αρχή «προτεραιότητα στα θεμελιώδη ζητήματα» παραμένει συνεπώς κρίσιμης σημασίας ζήτημα: Η Επιτροπή θα συνεχίσει να εστιάζει τις προσπάθειές της στο κράτος δικαίου, περιλαμβανομένης της ασφάλειας, των θεμελιωδών δικαιωμάτων, των δημοκρατικών θεσμών και της μεταρρύθμισης της δημόσιας διοίκησης, καθώς και στην οικονομική ανάπτυξη και την ανταγωνιστικότητα. Η ενίσχυση του ρόλου της κοινωνίας των πολιτών και των εμπλεκομένων μερών γενικότερα, παραμένει ζωτικής σημασίας.

 Τρέχουσα κατάσταση

Στον τομέα του κράτους δικαίου, συνολικά, έχουν καταβληθεί προσπάθειες για τον εκσυγχρονισμό των νομικών πλαισίων και των υποδομών. Η Αλβανία υιοθέτησε ομόφωνα συνταγματικές τροποποιήσεις που παρέχουν τη βάση για εις βάθος και συνολική μεταρρύθμιση του δικαστικού συστήματος. Ωστόσο, οι περισσότερες χώρες εξακολουθούν να αντιμετωπίζουν προβλήματα αποτελεσματικότητας και έλλειψη επαρκούς ανεξαρτησίας και λογοδοσίας της δικαστικής εξουσίας. Τα τελευταία χρόνια, όλες οι χώρες ενίσχυσαν τα πλαίσια καταπολέμησης της διαφθοράς και του οργανωμένου εγκλήματος· οι προσπάθειες πρέπει πλέον να επικεντρωθούν περισσότερο από ποτέ στην καθιέρωση ιστορικού ερευνών, διώξεων και δικαστικών αποφάσεων σε υποθέσεις όλων των βαθμίδων. Οι χώρες της διεύρυνσης έχουν επίσης τροποποιήσει τον ποινικό τους δίκαιο και την αντιτρομοκρατική τους νομοθεσία, εξοπλιζόμενες με ισχυρότερα εργαλεία για την καταπολέμηση αυτών των φαινομένων. Πολλές από τις χώρες της διεύρυνσης έχουν θεσπίσει νέες στρατηγικές και σχέδια δράσης κατά της τρομοκρατίας, αλλά πρέπει να καταβληθούν περισσότερες προσπάθειες για την καταπολέμηση της ριζοσπαστικοποίησης, ιδίως στον τομέα της εκπαίδευσης και με καλύτερο έλεγχο της αλλοδαπής χρηματοδότησης του ριζοσπαστικού περιεχομένου.

Τα θεμελιώδη δικαιώματα εξακολουθούν, σε μεγάλο βαθμό, να κατοχυρώνονται στη νομοθεσία των χωρών της διεύρυνσης. Στα Δυτικά Βαλκάνια, εξακολουθούν να υπάρχουν ανεπάρκειες στην πράξη, αλλά η κατάσταση είναι σε γενικές γραμμές σταθερή. Στην Τουρκία, σημειώθηκε οπισθοδρόμηση στον τομέα αυτό και η πρακτική εφαρμογή συχνά παρουσιάζει σημαντικές ανεπάρκειες. Μετά την απόπειρα πραξικοπήματος τον Ιούλιο, κηρύχθηκε κατάσταση έκτακτης ανάγκης δυνάμει της οποίας ελήφθησαν εκτεταμένα μέτρα περιστολής των θεμελιωδών δικαιωμάτων. Μετά την απόπειρα πραξικοπήματος διατυπώθηκαν ισχυρισμοί για πολλές σοβαρές παραβιάσεις της απαγόρευσης βασανιστηρίων και της κακομεταχείρισης, καθώς και των δικονομικών δικαιωμάτων.

Η ελευθερία της έκφρασης και των μέσων ενημέρωσης εξακολουθεί να προκαλεί ιδιαίτερη ανησυχία στις περισσότερες χώρες της διεύρυνσης, αν και σε διαφορετικό βαθμό. Η έλλειψη προόδου στον τομέα αυτόν, που ήδη παρατηρήθηκε κατά τα τελευταία δύο έτη, εξακολούθησε να υφίσταται και, σε ορισμένες περιπτώσεις, έγινε εντονότερη. Οι διακρίσεις και η εχθρότητα απέναντι σε ευάλωτες ομάδες, μεταξύ άλλων για λόγους γενετήσιου προσανατολισμού ή ταυτότητας φύλου, εξακολουθούν να αποτελούν σημαντικό πρόβλημα.

Η μεταναστευτική κρίση αποτέλεσε ένα από τα βασικά ζητήματα στην πολιτική ατζέντα κατά το παρελθόν έτος και εξακολούθησε να αποδεικνύει τη στρατηγική σημασία της πολιτικής της διεύρυνσης στην περιοχή. Η ΕΕ αντέδρασε με συνολικό τρόπο και με γνώμονα τα ανθρώπινα δικαιώματα. Το ουσιαστικό κλείσιμο της οδού των Δυτικών Βαλκανίων από τις ενδιαφερόμενες χώρες σε συνδυασμό με τη δήλωση ΕΕ-Τουρκίας της 18^ης Μαρτίου απέδωσαν σαφώς καρπούς στην πράξη: ο αριθμός των παράτυπων μεταναστών και αιτούντων άσυλο που φθάνουν στα ελληνικά νησιά μειώθηκε σημαντικά, από πολλές χιλιάδες ημερησίως σε λιγότερο από 100 ημερησίως κατά μέσον όρο. Το γεγονός αυτό οδήγησε επίσης σε απότομη πτώση του αριθμού των ανθρώπινων ζωών που χάνονται στη θάλασσα.

Η ορθή λειτουργία των δημοκρατικών θεσμών εξακολουθεί να αποτελεί σημαντική πρόκληση για ορισμένες χώρες. Ο κεντρικός ρόλος των εθνικών κοινοβουλίων για τη δημοκρατία πρέπει να εδραιωθεί στην πολιτική νοοτροπία. Στην Τουρκία, η απόπειρα πραξικοπήματος τον Ιούλιο αποτέλεσε ειδεχθή και βίαιη επίθεση κατά δημοκρατικά εκλεγμένων οργάνων. Δεδομένης της σοβαρής απειλής κατά της τουρκικής δημοκρατίας και του τουρκικού κράτους, η ταχεία και αποφασιστική αντίδραση στην απειλή αυτή ήταν νόμιμη. Ωστόσο, από την κλίμακα και το συλλογικό χαρακτήρα των μέτρων που ελήφθησαν μετά την απόπειρα πραξικοπήματος ανακύπτουν διάφορα ζητήματα.

Η πρόοδος στον τομέα της μεταρρύθμισης της δημόσιας διοίκησης είναι άνιση μεταξύ των χωρών. Τα δικαιώματα των πολιτών για χρηστή διοίκηση, πρόσβαση σε πληροφορίες και διοικητική δικαιοσύνη πρέπει να διασφαλιστούν καλύτερα.

Η οικονομική κατάσταση έχει βελτιωθεί σταδιακά σε ολόκληρη την περιοχή, με μεγαλύτερη ανάπτυξη, μεγαλύτερες επενδύσεις και περισσότερες θέσεις εργασίας από τον ιδιωτικό τομέα. Ωστόσο, όλες οι χώρες της διεύρυνσης αντιμετωπίζουν μεγάλες διαρθρωτικές οικονομικές και κοινωνικές προκλήσεις, με χαμηλή αποτελεσματικότητα των δημόσιων διοικήσεων και υψηλά ποσοστά ανεργίας. Ιδιαίτερα η ανεργία των νέων παραμένει σε ανησυχητικά υψηλά επίπεδα. Το επενδυτικό κλίμα επηρεάζεται επίσης αρνητικά από τις συνεχιζόμενες αδυναμίες του κράτους δικαίου.

Η ώθηση που δόθηκε μέσω της «Διαδικασίας του Βερολίνου» και της πρωτοβουλίας εξαμερούς συνεργασίας στα Δυτικά Βαλκάνια, ιδίως όσον αφορά το θεματολόγιο διασυνδεσιμότητας, συνεχίζει να προωθεί την εντονότερη περιφερειακή συνεργασία και τις σχέσεις καλής γειτονίας, ενισχύοντας έτσι την πολιτική σταθεροποίηση και τις οικονομικές ευκαιρίες.