Τo δικό της σύστημα προστασίας πληροφοριοδοτών δημοσίου συμφέροντος (γνωστό κυρίως με τον αγγλικό όρο whistleblowing) αποκτά έως το τέλος Μαρτίου η ελληνική Επιτροπή Ανταγωνισμού, σύστημα με το οποίο η ανεξάρτητη αρχή φιλοδοξεί να αποκαλυφθούν περισσότερες «καρτέλ» και εν γένει αντιανταγωνιστικές πρακτικές.

Έως τώρα η δυνατότητα για συλλογή πληροφοριών τέτοιου επιπέδου κρισιμότητας απαιτούσε την γνωστοποίηση στοιχείων του πληροφοριοδότη, είτε μέσω της αποστολής ταχυδρομικού φακέλου, email ή αυτοπρόσωπης παρουσίας. Η γνωστοποίηση προσωπικών στοιχείων (ακόμα και περιορισμένων) του δυνάμει πληροφοριοδότη προφανώς μειώνει το κίνητρο που υπάρχει και αυξάνει τον φόβο ότι κάποια στοιχεία μπορεί να διαρρεύσουν, εκθέτοντας ανεπανάληπτα τον πληροφοριοδότη. Ακολούθως, το ότι δεν παρέχεται μία πλήρως ασφαλής «ζώνη επικοινωνίας» συντηρεί την απροθυμία για παροχή πληροφοριών και γενικότερα διατηρεί μια κουλτούρα σιωπής για διάφορα αντι-ανταγωνιστικά φαινόμενα στην ελληνική αγορά.

Σε επίπεδο Ευρωπαϊκής Επιτροπής ο θεσμός του whistleblower εισήχθη το 2017, ενώ λειτουργεί επίσης στη Γερμανία, στη Δανία – το παράδειγμα των οποίων θα ακολουθήσει η ελληνική Επιτροπή Ανταγωνισμού- ενώ υπάρχουν ευρωπαϊκές χώρες που εφαρμόζουν και σύστημα χρηματικής ανταμοιβής. Ειδικότερα, η Σλοβακία ανταμείβει τους πληροφοριοδότες δημοσίου συμφέροντος με ποσό ίσο με το 1% και έως 100.000 ευρώ των προστίμων που επιβάλλει σε καρτέλ, στην αποκάλυψη των οποίων συνέβαλε ο πληροφοριοδότης. Αντίστοιχο σύστημα εφαρμόζει και η Ουγγαρία, δίνει δηλαδή αμοιβή 1% των προστίμων και έως 150.000 ευρώ, στον πληροφοριοδότη, ενώ η αντίστοιχη αρχή του Ηνωμένου Βασιλείου δίνει αμοιβή έως 100.000 στερλίνες.

Εκτός Ευρώπης, χαρακτηριστικό παράδειγμα προστασίας ανώνυμων πληροφοριοδοτών με αμοιβή είναι αυτό που εφαρμόζει η Κορέα. Η Korean Fair Trade Commission (KFTC) εφαρμόζει πρόγραμμα ήδη από το 2002 και πλέον οι αμοιβές φτάνουν έως και 2,2 εκατ. ευρώ.

Το πρόγραμμα της Γενικής Διεύθυνσης Ανταγωνισμού της Ευρωπαϊκής Επιτροπής (DG Comp) δεν προβλέπει αμοιβή, ενώ παρέχει οδηγίες για τη διατήρηση της ανωνυμίας του πληροφοριοδότη. Όπως και στην περίπτωση της Αρχής Ανταγωνισμού της Δανίας, διαθέτει έναν ξεχωριστό σύνδεσμο μέσω του οποίου κάποιος μπορεί να στείλει ανώνυμα πληροφορίες. Συστήνει, προκειμένου ο πληροφοριοδότης να διατηρήσει την ανωνυμία του, να χρησιμοποιήσει ιδιωτικό υπολογιστή και όχι υπολογιστή που έχει παρασχεθεί από τον εργοδότη ή που είναι συνδεδεμένος στο δίκτυο του χώρου εργασίας, ενώ προβλέπεται η χρήση κωδικών για την αποστολή του μηνύματος, καθώς και για τη λήψη απάντησης από την αρχή ανταγωνισμού.

Αυτό, πάντως, δεν είναι το μοναδικό καινούργιο εργαλείο διερεύνησης των συνθηκών ανταγωνισμού που θα δούμε από την ελληνική Επιτροπή Ανταγωνισμού το επόμενο διάστημα. Η αρχή χθες ανακοίνωσε ότι προχωρά στη σύσταση «ομάδας κρούσης» (taskforce) ειδικά για τα σούπερ μάρκετ, κρίνοντας ότι απαιτείται συνεχής παρακολούθηση του εν λόγω κλάδου. Η νέα αυτή «taskforce» θα προετοιμάζει κάθε 12 μήνες αναφορά στον πρόεδρο της Επιτροπής Ανταγωνισμού για την κατάσταση ανταγωνισμού στον κλάδο του λιανεμπορίου και θα προχωρά σε μετρήσεις της διαπραγματευτικής ισχύος των αλυσίδων σουπερμάρκετ και προμηθευτών. Η τελική επιλογή των αγορών προμήθειας που θα εξεταστούν από την κλαδική έρευνα μεσοπρόθεσμα θα στηριχθεί στα πορίσματα αυτών των περιοδικών μελετών της «ομάδας κρούσης».

Η ομάδα «κρούσης» θα πρέπει επίσης, σε συνεργασία με άλλες διευθύνσεις και τμήματα της Επιτροπής, να εκπονήσει ειδικές κατευθυντήριες γραμμές, που θα ολοκληρωθούν το πρώτο εξάμηνο του 2022, για την εφαρμογή των κανόνων του ανταγωνισμού στον κλάδο των σούπερ μάρκετ.

Υπενθυμίζεται ότι χθες η Επιτροπή Ανταγωνισμού δημοσιοποίησε την τελική της έκθεση ύστερα από την κλαδική έρευνα στον κλάδο παραγωγής, διανομής και εμπορίας βασικών καταναλωτικών ειδών και ιδίως ειδών διατροφής, καθώς και ειδών καθαριότητας και προσωπικής υγιεινής. Η αρχή δεν προχώρησε στην πρόταση μέτρων για τον κλάδο, εν είδει κανονιστικής παρέμβασης, και θα προχωρήσει σε νέα κλαδική έρευνα για τα σούπερ μάρκετ σε βάθος διετίας.

Το «κλειστό» λιανεμπόριο στρεβλώνει τον ανταγωνισμό

Αξίζει, πάντως, να σημειωθεί ότι στα συμπεράσματα της έκθεσης η Επιτροπή Ανταγωνισμού αναφέρεται και στις συνέπειες που πιθανώς θα έχει η πανδημία στον κλάδο του λιανεμπορίου. Σύμφωνα με την ανεξάρτητη αρχή «στην παρούσα συγκυρία με την περιοδική εφαρμογή περιοριστικών μέτρων οι συνθήκες ανταγωνισμού μεταβάλλονται συνεχώς και είναι πιθανόν η επιμήκυνση αυτής της περιόδου αβεβαιότητας να οδηγήσει και σε σημαντικές επιπτώσεις όσον αφορά τη βιωσιμότητα πολλών επιχειρήσεων λιανικού εμπορίου, ενδεχομένως ενισχύοντας τον δείκτη συγκέντρωσης της αγοράς, τόσο σε επίπεδο λιανικής, όσο και σε επίπεδο προμήθειας».

Και προσθέτει με νόημα: «Για τη λήψη τυχόν περιοριστικών μέτρων επιβάλλεται να αξιολογούνται οι διάφορες διαθέσιμες εναλλακτικές λύσεις πολιτικής, να πραγματοποιείται ανάλυση κόστους – οφέλους και να επιλέγεται η πολιτική που ελαχιστοποιεί τους περιορισμούς και τις στρεβλώσεις του ανταγωνισμού, σταθμίζοντας τις εναλλακτικές λύσεις ως προς την αναλογικότητά τους αναφορικά με τη διασφάλιση τόσο της προστασίας της δημόσιας υγείας αλλά και τη διασφάλιση της δημόσιας οικονομία. Καθώς η συνολική ανά έτος χρονική περίοδος κατά την οποία γίνεται περιορισμός της λειτουργίας των καταστημάτων λιανεμπορίου αυξάνεται λόγω νέας κατά περιόδους εφαρμογής των έκτακτων περιοριστικών μέτρων προστασίας της δημόσιας υγείας από τον κίνδυνο περαιτέρω διασποράς του κορωνοϊού COVID-19, πιθανώς ελλοχεύει ο κίνδυνος εξόδου μικρών και μεσαίων λιανεμπορικών επιχειρήσεων και της επακόλουθης υπέρμετρης συγκέντρωσης σε μία πληθώρα αγορών (προϊόντων και υπηρεσιών). Η τάση και ο βαθμός προς τη συγκέντρωση αυτή δύναται να γιγαντωθεί μέσω και της εξαγοράς των εναπομεινάντων παικτών στην αγορά από μεγαλύτερους ανταγωνιστές τους».