Τί είναι το πρόγραμμα «Πρώτη Αγκαλιά»

Με ένα καινούργιο νομοσχέδιο, το οποίο πέρασε και τη φάση της δημόσιας διαβούλευσης μόλις στις 13 Δεκεμβρίου, το υπουργείο Εργασίας, Κοινωνικής Ασφάλισης και Κοινωνικής Αλληλεγγύης και η αναπληρώτρια υπουργός Θεανώ Φωτίου, εδραιώνει το έργο που έχει ξεκινήσει για το παιδί.

Το σχέδιο νόμου με τίτλο «Μέτρα προώθησης αναδοχής – υιοθεσίας» αποσκοπεί με επιστημονικό τρόπο να απλοποιήσει και να βάλει σε τάξη ένα χώρο, αυτόν της υιοθεσίας και της αναδοχής, που για χρόνια στερούσε από παιδιά το οικογενειακό περιβάλλον και από γονείς τη σπουδαία εμπειρία της ανατροφής ενός παιδιού. Η πολυπλοκότητα και η αδιαφάνεια ήταν σε τέτοιο βαθμό, ώστε έχουν οδηγήσει τις υιοθεσίες σε υποδιπλασιασμό. Με το εν λόγω νομοσχέδιο καταργούνται προϋπάρχουσες νομοθεσίες και εισάγονται ορισμένες καινοτομίες.

Όπως επισημαίνει η αναπληρώτρια υπουργός Θ. Φωτίου, η πρώτη σημαντική καινοτομία που εισάγεται με τον καινούργιο νόμο είναι ότι «δεν θα υπάρχει παιδί είτε σε ίδρυμα είτε το οποίο θα υιοθετείται ή θα αποκτά ανάδοχη οικογένεια, χωρίς να το συνοδεύει ένας ηλεκτρονικός φάκελος  με όλα τα στοιχεία του, τις ρίζες του, από τη στιγμή που βρίσκεται στο ίδρυμα και θα είναι στη διάθεσή του σε όλη του την πορεία. Με αυτό τον τρόπο αντιμετωπίζεται ένα τεράστιο ηθικό και ταυτοτικό ζήτημα για τα παιδιά που υιοθετούνται ή αποκτούν ανάδοχη οικογένεια, αλλά συγχρόνως γίνεται σαφές και διαφανές πόσα παιδιά βρίσκονται σε ιδρύματα, πράγμα που σήμερα δεν γνωρίζει με σαφήνεια κανείς.»

Ο γονέας διευκολύνεται αλλά και πιστοποιείται. Κάθε ενήλικας που θέλει να γίνει θετός ή ανάδοχος γονέας απευθύνεται είτε στα δεκατρία ανά τη χώρα Κέντρα Κοινωνικής Πρόνοιας είτε στις Περιφέρειες και κάνει μια αίτηση, δίνοντας όλα τα στοιχεία του. Όλοι οι υποψήφιοι γονείς θα υπόκεινται πρώτα κοινωνική έρευνα από τον αρμόδιο κοινωνικό λειτουργό, ο οποίος θα συντάσσει κοινωνική έκθεση. «Μέχρι σήμερα, αυτό το στάδιο μπορούσε να κρατάει χρόνια λόγω της έλλειψης πιστοποιημένων κοινωνικών λειτουργών», υπογραμμίζει η αν. υπουργός Κοινωνικής Αλληλεγγύης.

Εδώ έγκειται μια σημαντική καινοτομία του συγκεκριμένου νομοσχεδίου: «Αφού πρώτα υπήρξε μέριμνα ώστε να γίνει ο Σύνδεσμος Κοινωνικών Λειτουργών Ελλάδος (ΣΚΛΕ) Νομικό Πρόσωπο Δημοσίου Δικαίου, πλέον μπορεί με συγκεκριμένα σεμινάρια και εκπαίδευση να πιστοποιεί κοινωνικούς λειτουργούς για να καλυφθεί το κενό και η τεράστια χρονοτριβή που προκαλούσε στη διαδικασία των υιοθεσιών/αναδοχών.

Αν, λοιπόν, ο φορέας που δέχεται αίτηση από υποψήφιο γονέα για υιοθεσία ή αναδοχή δεν διαθέτει κοινωνικό λειτουργό για να συντάξει την κοινωνική έκθεση, τότε είναι υποχρεωμένος να απευθυνθεί στο ΣΚΛΕ». Στη συνέχεια, ο υποψήφιος γονέας παρακολουθεί σεμινάρια σχεδιασμένα και πιστοποιημένα από το Εθνικό Συμβούλιο Αναδοχής και Υιοθεσίας (ΕΣΑΝΥ), ώστε τελικά να ενταχθεί στο Εθνικό Μητρώο Υποψήφιων Θετών και Ανάδοχων Γονέων. Ο ΕΣΑΝΥ είναι ο φορέας που έχει τη συνολική εποπτεία του νέου σχεδιασμού, ενώ όλα τα νέα εθνικά και ειδικά μητρώα που εισάγονται θα είναι συμβατά μεταξύ τους.

Η λογική από την οποία εμφορείται το νομοσχέδιο είναι, βέβαια, να μην αποστερείται από κανέναν που θέλει να γίνει γονέας η δυνατότητα αυτή, με επιστημονικά διασφαλισμένο και διαφανή τρόπο. Όμως, αυτό που αποτελεί την πλέον σημαντική -και δύσκολη ίσως- καινοτομία αυτού του νομοσχεδίου, είναι η ανάδειξη και η νέα σημασία που δίνεται στην αναδοχή. Η αναδοχή αποτελεί μια μορφή παιδικής προστασίας αναγνωρισμένη από το κράτος. Δεν πρόκειται για υιοθεσία. Το παιδί δεν ανήκει νομικά στους ανάδοχους γονείς, χωρίς να αποκλείεται η υιοθεσία του από αυτούς ως εξέλιξη της σχέσης τους ή η μετέπειτα ανάληψη της επιμέλειας του παιδιού από αυτούς. Αναδοχή σηµαίνει να βοηθάς κάποιο παιδί να αναπτυχθεί και να µεγαλώσει, να φροντίζεις για τις ανάγκες του, όταν οι γονείς του αδυνατούν να αναλάβουν τις γονικές τους υποχρεώσεις. Η αναδοχή είναι το μεγάλο «στοίχημα» αυτού του νομοσχεδίου. Ως θεσμός είναι ενδυναμωμένος στο εξωτερικό, αλλά στη χώρα μας μέχρι σήμερα είναι αρκετά αποδυναμωμένος.

Είναι, όμως, «ο μόνος τρόπος να αδειάσουν τα ιδρύματα από τα παιδιά», όπως επισημαίνει η αν. υπουργός Θεανώ Φωτίου. Τα ιδρύματα δεν είναι γεμάτα από παιδιά ηλικίας λίγων μηνών, που αποτελούν άμεση επιλογή για τους περισσότερους υποψήφιους θετούς γονείς. Υπάρχουν κι αυτά, αλλά υπάρχουν πολλά παιδιά διαφορετικών ηλικιών 5, 6, 7 ή 15 χρόνων, που μπορεί να έχουν μεγαλώσει σε ιδρύματα, που έχουν ίσως κάποια αναπηρία. Για αυτά τα παιδιά το δώρο της αναδοχής είναι ανεκτίμητο. «Και είναι ένα δώρο διπλό», υπογραμμίζει η Θ. Φωτίου.

«Είναι ανάγκη να μάθει η ελληνική κοινωνία τι δώρο συνιστά η αναδοχή. Είναι τελικά το δώρο για την ελληνική κοινωνία που θέλουμε να προκύψει μέσα από αυτό το νομοσχέδιο.»

Η πρώτη αγκαλιά

Ακόμα ένα σπουδαίο στόχο στην ίδια κατεύθυνση αποτελεί, όπως υπογραμμίζει η αν. υπουργός Κοινωνικής Αλληλεγγύης, το «να μην μπαίνει ούτε ένα παιδί ούτε για μια στιγμή σε ίδρυμα. Για το σκοπό αυτό εισάγεται με αυτό το νομοσχέδιο ο θεσμός της βραχείας επαγγελματικής αναδοχής. Τι σημαίνει αυτό; Άνθρωποι μεγάλης εμπειρίας αλλά και εκπαίδευσης, αμειβόμενοι, παίρνουν το παιδί ανάδοχο, χωρίς να διαλέγουν. Τους το παραδίδει απευθείας ο εισαγγελέας, αντί να το παραδώσει σε ίδρυμα.»

Ήδη, με ένα πιλοτικό πρόγραμμα που χρηματοδοτήθηκε από το Ίδρυμα Σταύρος Νιάρχος και υλοποιήθηκε από την Κοινωνική Υπηρεσία Παραρτήματος Προστασίας Παιδιού Αττικής «Η Μητέρα», με το όνομα «Πρώτη αγκαλιά» αποκτήθηκε μια επιτυχημένη πρώτη εμπειρία σε αυτήν την κατεύθυνση. Για παράδειγμα, ακόμα κι αν υπάρχει στο Μητρώο υποψήφιος εγκεκριμένος γονέας που αναμένει παιδί για υιοθεσία και εμφανιστεί στο αντίστοιχο Μητρώο παιδί νεογέννητο προς υιοθεσία, ακόμα κι αν επιταχυνθούν και εξορθολογιστούν οι διαδικασίες, χρειάζεται να μεσολαβήσει ένα χρονικό διάστημα, οπότε γονέας και παιδί συναντιούνται υπό την παρακολούθηση κοινωνικού λειτουργού. Αυτό το διάστημα, μέχρι τώρα το παιδί ζούσε σε ίδρυμα, εκεί επέστρεφε μετά τις επισκέψεις στον υποψήφιο γονέα. Τώρα, με αυτό το νομοσχέδιο, το παιδί δίνεται στην αγκαλιά του ανάδοχου, που το φροντίζει όσο καιρό γίνεται το «ταίριασμα». Δεν περνά την είσοδο ιδρύματος ποτέ και ζει σε μια ζεστή αγκαλιά μέχρι να συναντήσει για πάντα το γονέα του.