Συνέχεια και τέλος του άρθρου του παιδοψυχιάτρου Δανιήλ Δανιλόπουλου

Σχέσεις προσκόλλησης – ασφαλείς / ανασφαλείς

Τα παιδιά που έχουν μια σχέση ασφαλούς προσκόλλησης με τους γονείς τους έχουν εμπιστοσύνη στον εαυτό τους και στους γονείς, μπορούν και τους αποχωρίζονται, χαίρονται όταν τους ξανασυναντούν και απολαμβάνουν το παιχνίδι τους (μόνα, με τον γονιό και με άλλους έμπιστους ενήλικες  και παιδιά).

Ακόμη και αν κάτι τα ενοχλήσει στη διάρκεια της απουσίας του γονιού, όταν τον ξανασυναντούν παρηγορούνται εύκολα και ηρεμούν.

Τα παιδιά που έχουν μια  σχέση ανασφαλούς προσκόλλησης με τους γονείς:

• δυσκολεύονται να τους αποχωριστούν, κρέμονται πάνω τους και είναι αδιάφορα ή αποφεύγουν τους γονείς όταν τους ξανασυναντούν ή
• είναι αγχωμένα ή έχουν ανάμεικτα συναισθήματα όταν τους αποχωρίζονται και όταν τους ξανασυναντούν ή
• αποδιοργανώνονται και η συμπεριφορά τους είναι διασπαστική και αλλοπρόσαλλη τόσο στον αποχωρισμό όσο και στην επανένωση με τον γονιό και δεν παρηγορούνται με την προσέγγιση του γονιού αντιδρώντας με ένα μείγμα επιθυμίας για προσέγγιση (πχ. αναζητώντας την αγκαλιά) και αποστροφής (την ώρα που απλώνει τα χέρια για να το αγκαλιάσει ο γονιός, μόλις εκείνος το παίρνει στην αγκαλιά του αυτό τον απωθεί).

Τα παραπάνω έχουν διαπιστωθεί ότι ισχύουν ανεξαρτήτως: χώρας, πολιτισμικού υπόβαθρου, οικονομικής κατάστασης της οικογένειας, σύνθεσης της οικογένειας και οι σχέσεις προσκόλλησης διαμορφώνονται και χτίζονται από την γέννηση αλλά και σε όλη τη διάρκεια της ζωής μεταξύ γονιών και παιδιών, φίλων, συγγενών και συντρόφων ή συζύγων.

Μια σχέση δίνει ασφάλεια και στους δυο ή περισσότερους που συμμετέχουν όταν ο καθένας νιώθει ότι ο άλλος τον νιώθει και ανταποκρίνεται θετικά, ευαίσθητα, υποστηρικτικά και κατάλληλα όταν το χρειάζεται.

 

Μηνύματα που λαμβάνει το νεογνό – βρέφος από το σώμα του, το εξωτερικό περιβάλλον και τους σημαντικούς άλλους (ενήλικες και παιδιά) 

Οι αισθήσεις του νεογνού λειτουργούν από την γέννηση και εξελίσσονται πολύ γρήγορα με αποτέλεσμα να δέχεται ένα τεράστιο αριθμό ερεθισμάτων από το σώμα του, την επικοινωνία του με τους άλλους ανθρώπους και από το εξωτερικό περιβάλλον και τις συνθήκες που επικρατούν σε αυτό.

Όλα αυτά τα ερεθίσματα πυροδοτούν τη δημιουργία ενός εξαιρετικά μεγάλου αριθμού συνδέσεων μεταξύ των νευρικών κυττάρων (των νευρώνων) που βρίσκονται μέσα στον εγκέφαλο του παιδιού. Τα ερεθίσματα καταγράφονται στην μνήμη (μόνο στην υπολανθάνουσα αρχικά και από τον 2^ο χρόνο και στην έκδηλη) μέσα από τις συνδέσεις (συνάψεις) που δημιουργούνται και που αυξάνουν εκθετικά στα 2-3 πρώτα χρόνια της ζωής. Καθώς η  μνήμη εξελίσσεται, δημιουργεί νοητικά πρότυπα τα οποία το παιδί αρχίζει και χρησιμοποιεί για να επικοινωνεί με τους σημαντικούς για αυτό άλλους ανθρώπους και με το περιβάλλον του.

 

Φυσική περιέργεια και εξερεύνηση του περιβάλλοντος

Τα παιδιά εξερευνούν το περιβάλλον αρχικά πιάνοντας με τα χέρια τους αντικείμενα και βάζοντάς τα στο στόμα τους, μετά τα περιεργάζονται με τα χέρια τους, αργότερα μπουσουλούν και ψάχνουν και αγγίζουν ότι μπορούν να φτάσουν μέσα στο σπίτι, σκαρφαλώνουν, ψάχνουν και βρίσκουν ότι είναι στην εμβέλειά τους και μέσα από αυτή τους την εξερεύνηση μαθαίνουν νέα πράγματα και εμπλουτίζουν τις γνώσεις και εξελίσσουν τις αισθήσεις τους.

Είναι αποκλειστική ευθύνη του γονιού να καθορίσει τι αντικείμενα βρίσκονται στο περιβάλλον του παιδιού καθώς το ίδιο δεν μπορεί να θέσει περιορισμούς και απαγορεύσεις στον εαυτό του και δεν γνωρίζει τι είναι ωφέλιμο και τι βλαβερό.

 

Πως το παιδί δέχεται και αποκωδικοποιεί τα ερεθίσματα / μηνύματα

Το παιδί καθώς εξελίσσεται, δέχεται ερεθίσματα με τις αισθήσεις του σε όλο και μεγαλύτερο βαθμό και με όλο και μεγαλύτερη αντιληπτική ικανότητα και ευκρίνεια τόσο από το εξωτερικό του περιβάλλον (αντικείμενα, άνθρωποι και οι σχέσεις που αναπτύσσει μαζί τους) όσο και από το ίδιο του το σώμα (αναπτύσσει την ικανότητα να στέκεται, να περπατά, να τρέχει και να αντιλαμβάνεται την θέση του σώματος και των μελών του στο χώρο (κιναισθησία).

Μέσα από τις δυο παραπάνω μορφές μνήμης δημιουργείται ένας εσωτερικός χάρτης ή μια εσωτερική τράπεζα ή βάση δεδομένων που το παιδί ασυνείδητα ή συνειδητά εκμεταλλεύεται για να ανακαλεί και να χρησιμοποιεί την προηγούμενη εμπειρία και γνώση για να αντιμετωπίσει προκλήσεις που του παρουσιάζονται.

 

Πως τα νοηματοδοτεί

Ανάλογα με τα συναισθήματα που συνόδευαν τις προηγούμενες εμπειρίες που μπορεί να είναι συνειδητά ή υποσυνείδητα ή ασυνείδητα, το παιδί δίνει θετικό, αρνητικό ή ανάμεικτο νόημα στο κάθε αντικείμενο, στην κάθε εμπειρία, στο κάθε πλαίσιο, στην κάθε σχέση και στο κάθε περιβάλλον.

 

Πορεία από την σύνδεση / προσκόλληση προς την αυτονόμηση

Όπως αναφέρθηκε παραπάνω οι σχέσεις ασφαλούς προσκόλλησης είναι αυτές που επιτρέπουν στο παιδί να νιώθει ασφάλεια όταν είναι κοντά στο γονιό και αυτοπεποίθηση όταν απομακρύνεται και εξερευνά το περιβάλλον. Το βοηθούν να βιώνει την εγγύτητα με τον γονιό σαν ένα απάνεμο λιμάνι όπου θα καταφύγει όταν κάτι το δυσκολέψει και σαν μια βάση από όπου θα παίρνει δυνάμεις και ενθάρρυνση για να εξερευνήσει το περιβάλλον του και να γίνει πιο αυτόνομο καταφέρνοντας να φροντίζει όλο και περισσότερο τον εαυτό του στο φαγητό, στην τουαλέτα, στο ντύσιμο, στον ύπνο και στον παιδικό σταθμό.

 

Διαδικασία μάθησης – ρόλος της φροντίδας και του παιχνιδιού

Ο πιο ευχάριστος τρόπος για να μαθαίνει το παιδί για  τον κόσμο γύρω του, για τον εαυτό του και για τις σχέσεις του, είναι το παιχνίδι και μέσα από αυτό  ενδυναμώνεται η φυσική του περιέργεια και η ανάγκη του για ασφαλή εξερεύνηση του περιβάλλοντος.

Είναι πολύ σημαντικό ο γονιός να ενημερώνεται και να διαλέγει κατάλληλα για την ηλικία του παιδιού παιχνίδια με κριτήριο το τι αρέσει στο ίδιο το παιδί. Είναι καλό ο γονιός να παρουσιάζει στο παιδί κατάλληλα παιχνίδια τα οποία ο ίδιος έχει ελέγξει ότι είναι ασφαλή και τα οποία εγκρίνει και να αφήνει το παιδί να διαλέγει αυτό που ταιριάζει στις προτιμήσεις του.

 

Είναι καλό ο γονιός να θέτει περιορισμούς στον αριθμό και στα είδη των παιχνιδιών που το παιδί του ζητά να αγοράζει, ώστε να αρχίζει από νωρίς το παιδί να δέχεται τα όρια που ο ίδιος θεωρεί σωστά και που είναι κοινωνικά αποδεκτά για να μην συσσωρεύονται στο σπίτι παιχνίδια που δεν ενδιαφέρουν το παιδί.

Είναι καλό να υπάρχει συνεννόηση μεταξύ των συγγενών ώστε να μην κατακλύζεται το παιδί με παιχνίδια και τελικά δεν ασχολείται με τα περισσότερα από αυτά.

Είναι ακόμη καλύτερο τα παιχνίδια να δίνονται σε λογικά χρονικά διαστήματα και να μην δίνονται ως τρόπος αναπλήρωσης της απουσίας του γονιού ή κάλυψης ενοχών του και εξαγοράς της αγάπης του παιδιού.

Τα παιχνίδια δεν είναι ο αυτόματος πιλότος που από μόνα τους θα βοηθήσουν το παιδί να εξελιχθεί και θα το βοηθήσουν να πάει μπροστά στη ζωή του.

Όσον αφορά τα ηλεκτρονικά μέσα όπως cd, video ή dvd είναι καλό να σιγουρεύεται ο γονιός ότι είναι κατάλληλα για την ηλικία του παιδιού, ότι δεν είναι τρομακτικά και ότι αρέσουν αρκετά και στον ίδιο ώστε να αφιερώσει χρόνο για να τα παρακολουθήσει μαζί με το παιδί του.

Είναι καλό να δίνει ο γονιός αρκετό και ποιοτικό χρόνο στο παιδί του για να παίζουν μαζί, να συζητούν, να κάνουν δραστηριότητες κοντά στη φύση και να μαθαίνουν πράγματα σχετικά με τις τέχνες και τις επιστήμες.

Όλοι οι ενήλικες έχουμε να κερδίσουμε πράγματα όταν ανακεφαλαιώνοντας την εμπειρία και τα ενδιαφέροντα της ζωής μας προσπαθήσουμε να τα δώσουμε με απλό, κατανοητό και κατάλληλο τρόπο στα παιδιά.

Έτσι τα βοηθούμε να καλλιεργούν μια καλή αίσθηση για τον  εαυτό τους, να καταλαβαίνουν τη θέση των άλλων ανθρώπων και να βλέπουν τον κόσμο και τη ζωή με αισιοδοξία και αυτοπεποίθηση.

 

Αν ο γονιός αναρωτιέται συνεχώς πως μπορώ να γίνω καλύτερος πατέρας ή καλύτερη μητέρα για το παιδί μου και αναζητεί στρατηγικές που είναι αποτελεσματικές για να επιτύχει αυτό το σκοπό, αν δεν παρατάει την προσπάθεια μπροστά στις προκλήσεις του γονεϊκού ρόλου και αν συνεργάζεται με τον άλλο γονιό ή όποιον άλλο ενήλικα (δάσκαλο, φίλο, συγγενή) τυχόν υπάρχει και είναι διαθέσιμος και εμπλέκεται στην ανατροφή του παιδιού, αν αναζητά τη μάθηση μέσα από τις δυσκολίες και τα λάθη του, τότε δίνει στο παιδί τα απαραίτητα εφόδια και βάσεις για να ξεκινήσει την δική του ζωή.