Ανησυχητικά τα κρούσματα στη  σχολική κοινότητα

Το ΚΕΘΕΑ ΠΙΛΟΤΟΣ σε συνεργασία με τη Διεύθυνση Δευτεροβάθμιας Εκπαίδευσης του νομού Μαγνησίας, οργάνωσε και υλοποίησε για 2η συνεχόμενη χρονιά έρευνα μεγάλης κλίμακας για τη διερεύνηση αντιλήψεων και συμπεριφορών στο μαθητικό πληθυσμό, και τη σχέση των μαθητών με νόμιμες και παράνομες ουσίες καθώς και με την ενασχόλησή τους με τυχερά ή και ηλεκτρονικά παιχνίδια, τη χρήση κινητού τηλεφώνου κ.α.

Σκοποί της έρευνας ήταν:
1. Η συλλογή δεδομένων για μια ηλικιακή ομάδα για την οποία υπάρχουν περιορισμένα ευρήματα σε πανελλήνιο επίπεδο
2. Η διερεύνηση των αποτελεσμάτων σε σχέση με ευρήματα αντίστοιχων ερευνών σε εθνικό και διεθνές επίπεδο, που αφορούν το συγκεκριμένο πληθυσμό
3. Η άντληση χρήσιμων δεδομένων για την καθημερινότητα, τη σχέση και τις ανάγκες των εφήβων μεταξύ 13 και 15 χρόνων με διάφορα ‘κολλήματα' και την αξιοποίηση τους στο σχεδιασμό παρεμβάσεων πρόληψης και έγκαιρης παρέμβασης
4. Η ενημέρωση και ευαισθητοποίηση των μαθητικών κοινοτήτων, των γονέων, των εκπαιδευτικών, όπως επίσης και των δομών υγείας και κοινωνικού χαρακτήρα.
Πρέπει να τονιστεί ότι σε καμία περίπτωση σκοπός της έρευνας δεν ήταν και δεν είναι ο εκφοβισμός των μελών της μαθητικής κοινότητας, των γονέων ή/και της κοινής γνώμης και η λήψη πιθανών μέτρων αντιμετώπισης των φαινομένων. Συγκρίνοντας τα ευρήματα της παρούσας και της προηγούμενης έρευνας του ΚΕΘΕΑ ΠΙΛΟΤΟΣ, καθώς και με ευρήματα από αντίστοιχες έρευνες στην Ελλάδα και το εξωτερικό, υπάρχουν παραδείγματα που καταδεικνύουν μια πτωτική τάση για παράδειγμα στο ποσοστό των εφήβων που καπνίζουν καθημερινά.
Τα ευρήματα καταδεικνύουν τάσεις και συμπεριφορές μαθητών κατά την εφηβεία. Γνωρίζουμε όλοι ότι αυτή αποτελεί μία μεταβατική περίοδο από την παιδική ηλικία στην ενηλικίωση, και κατά την οποία συντελούνται αλλαγές οι οποίες αφενός επηρεάζουν τον τρόπο με τον οποίο οι έφηβοι αντιλαμβάνονται τον εαυτό τους και τους γύρω τους και αφετέρου τον τρόπο που νιώθουν, σκέφτονται και πράττουν, για να ενισχύουν τις γνωστικές, κοινωνικές και συναισθηματικές τους ικανότητες. Παράλληλα όμως με αυτή τη διαδικασία αυξάνεται ο κίνδυνος εμπλοκής τους σε επικίνδυνες, παραβατικές συμπεριφορές ή και τη δοκιμή/χρήση ουσιών και αλκοόλ. Οι εγκαθιδρυμένες συμπεριφορές σε αυτή την περίοδο μπορεί να σταθεροποιηθούν και στην ενήλικη ζωή και να επηρεάσουν τη σωματική και ψυχική υγεία του ατόμου.

Στην έρευνα συμμετείχαν 13 γυμνάσια, από το κέντρο του Βόλου, τη Νέα Ιωνία, την περιφέρεια Μαγνησίας και τις Σποράδες. Τα έγκυρα ερωτηματολόγια που συλλέχθηκαν ήταν 1370, περίπου το 24% του συνόλου των εγγεγραμμένων μαθητών του Νομού Μαγνησίας κατά το σχολικό έτος 2017-18 (σε σύνολο 5.863 εγγεγραμμένων μαθητών) Το ερωτηματολόγιο ήταν αυτό-χορηγούμενο και ανώνυμο, δημιουργήθηκε βάση δεδομένων στο SPSS, έγιναν δειγματοληπτικοί έλεγχοι ορθής εισαγωγής και σειρά στατιστικών ελέγχων και αναλύσεων.
Συνοπτικά τα ευρήματα είναι τα εξής:

Αλκοολούχα ποτά
Όσο αφορά το αλκοόλ, η ηλικία έναρξης φαίνεται να είναι τα 13 – 14 έτη. Το 67% που δήλωσαν χρήση αλκοόλ ήταν αγόρια και το 33% κορίτσια. Με βάση τα ευρήματα της παρούσας έρευνας και σε συμφωνία με διεθνείς έρευνες υπάρχουν ενδείξεις πως οι έφηβοι έχουν την τάση να καταναλώνουν αλκοολούχα ποτά πάνω από το όριο τοξικότητας τους, όταν θα πιούν.
1 στους 10 καταναλώνουν αλκοόλ μια μέχρι δύο φορές το μήνα, πίνουν από 3 ποτά και πάνω και 2 στους 10 πίνουν επίσης από 3 ποτά και πάνω όταν η συχνότητα κατανάλωσης αλκοόλ είναι τρεις με τέσσερις φορές το μήνα. Βασικότεροι λόγοι κατανάλωσης αλκοόλ αναφέρονται από «περιέργεια», «τους προσφέρθηκε από τους γονείς» και τέλος «τους παρότρυναν οι φίλοι». Μέρες κατανάλωσης αναφέρονται κυρίως το Σάββατο, ακολουθεί η Κυριακή και τέλος η Παρασκευή ενώ μέρη κατανάλωσης είναι τα «πάρτι» (37,9%), «οι έξοδοι σε κλαμπ/μπαρ» (25,3%) και οι οικογενειακές συγκεντρώσεις (22,6%). Το 40,9% προμηθεύεται μόνο του αλκοόλ και από γονείς με την παρουσία τους το 34,4%. 1 στους 7 έφηβους από αυτούς που καταναλώνουν αλκοόλ, δήλωσε ότι μέσα στο χρόνο αντιμετώπισε δυσκολίες ως αποτέλεσμα της κατανάλωσης.

Κάπνισμα
Το 10% των μαθητών δήλωσε ότι έχει δοκιμάσει ή κάπνιζε αλλά σταμάτησε, το 3% περίπου δήλωσε περιστασιακό κάπνισμα μέσα στο μήνα και άλλο ένα 3% καθημερινή χρήση τσιγάρου. Ο συνηθέστερος λόγος έναρξης του καπνίσματος ήταν από «περιέργεια» ακολουθεί το «να ξεφύγω από ανησυχίες και προβλήματα». Όσο αφορά τους χώρους καπνίσματος, αναφέρθηκαν καταρχήν τα δημόσια μέρη (πάρκα, δρόμοι) και έπειτα καφέ/μαγαζιά/κλαμπ, μέσα στο σχολείο και στο σπίτι. Η ηλικία έναρξης της χρήσης τσιγάρου φαίνεται να είναι τα 13 έτη.

Ουσίες
Το 3% των μαθητών ανέφερε ότι κάνει χρήση ουσιών και αναφέρουν ως ουσία έναρξης χρήσης αλλά και ως κύρια ουσία χρήσης την κάνναβη με ηλικία έναρξης της χρήσης τα 13 έτη. Ο αριθμός των αγοριών που δηλώνουν χρήση κάνναβης είναι διπλάσιος από αυτό των κοριτσιών. Κύριοι λόγοι δοκιμής φαίνεται να είναι ο «πειραματισμός» και έπειτα επειδή ήθελαν «να φτιάξουν διάθεση, να ανέβουν». Με βάση τα στοιχεία οι συμμετέχοντες δήλωσαν πως υπάρχει κατανάλωση και προμήθεια μέσα στους χώρους των περισσοτέρων σχολείων, ενώ ο αριθμός χρηστών κάνναβης βρέθηκε να τριπλασιάζεται από τα 14 στα 15 έτη.

Κινητό
Το 95% των μαθητών που συμμετείχαν στην παρούσα έρευνα έχει δικό του κινητό, με μέσο όρο ηλικίας απόκτησης κινητού τα 11 έτη. Το 86% δήλωσε ότι το χρησιμοποιεί για παραπάνω από ένα λόγο (κυρίως χρήση ιντερνέτ, για ψυχαγωγία και ενημέρωση, κλήσεις, μηνύματα και μουσική). Το 45% των ατόμων με κινητό αφιερώνει μέχρι 2 ώρες ημερησίως στο κινητό, το 25% μέχρι 5 ώρες και ένα 12% πάνω από 6 ώρες ημερησίως. 6 στους 10 μαθητές δήλωσαν ότι το κόστος αγοράς του κινητού ήταν από 100 έως 300 ευρώ.

Χρήση διαδικτύου
Η συντριπτική πλειοψηφία των μαθητών, το 99% έχει πρόσβαση στο διαδίκτυο. Ο μέσος όρος ηλικίας με πρόσβαση στο διαδίκτυο είναι τα 10 έτη με το 32% των μαθητών να μην έχει ποτέ επίβλεψη κάποιου ενήλικα ενώ το 25% να έχει σπάνια. Το 37% των μαθητών περνάνε 1 με 2 ώρες την ημέρα στο διαδίκτυο, το 33% από 2 έως 5 ώρες και από 5 ώρες και πάνω το 18%. Τόσο για τα αγόρια όσο και για τα κορίτσια τα μέσα κοινωνικής δικτύωσης ήταν η βασική ασχολία, με τη δεύτερη να η μουσική/ταινίες για τα κορίτσια και για τα αγόρια τα διαδικτυακά παιχνίδια.
Με βάση τα δεδομένα της έρευνας υπάρχουν ενδείξεις θετικής σχέσης μεταξύ των ωρών χρήσης του διαδικτύου και των αρνητικών επιπτώσεων που δήλωσαν οι συμμετέχοντες κυρίως για ενασχόληση από 5 ώρες και πάνω.

Ηλεκτρονικά παιχνίδια
Το 80% των μαθητών δήλωσε ότι παίζει ηλεκτρονικά παιχνίδια (Playstation, Xbox, Wii κλπ). Με βάση τα στοιχεία η ενασχόληση των αγοριών βρέθηκε να είναι υψηλότερη σε σύγκριση με αυτή των κοριτσιών. Σύμφωνα με τα δεδομένα όσο περισσότερες οι ώρες ενασχόλησης (5 με 8 ώρες και κυρίων πάνω από 8 ώρες) τόσο συχνότερα οι συμμετέχοντες δήλωναν επιπτώσεις στη λειτουργικότητα τους και εξαρτητικές συμπεριφορές

Τυχερά παιχνίδια
Δύο στους 10 μαθητές δήλωσαν ότι παίζουν τυχερά παιχνίδια. Τα αγόρια παίζουν τυχερά παιχνίδια που έχουν να κάνουν με αθλήματα και τα κορίτσια με παιχνίδια αριθμών. Από τα 231 άτομα που δήλωσαν ότι παίζουν τυχερά παιχνίδια το 65% παίζει 1 με 2 φορές το μήνα και το 18% 3 με 4 φορές το μήνα. Το ποσό που ξοδεύει η πλειοψηφία είναι 10 ευρώ περίπου την εβδομάδα.

Η συγκεκριμένη έρευνα καταδεικνύει την ανάγκη ανάπτυξης και συστηματικής εφαρμογής προγραμμάτων ενημέρωσης, πρόληψης και έγκαιρης παρέμβασης για το μαθητικό πληθυσμό, με σκοπό να προστατευτούν οι νέοι από τους κινδύνους που προκύπτουν από όλα τα παραπάνω καθώς και να απεμπλακούν από τυχόν επικίνδυνες, παραβατικές, εξαρτητικές συμπεριφορές που έχουν αναπτύξει.. Οι συνέργειες μεταξύ φορέων και οργανισμών, η ανάληψη πρωτοβουλιών σε ερευνητικό επίπεδο, ο σχεδιασμός συστηματικών παρεμβάσεων από περισσότερους φορείς-μεταξύ των οποίων οι σχολικές κοινότητες, η εκπαίδευση των γονέων, η ευαισθητοποίηση του κοινωνικού συνόλου είναι μερικές από τις προτεραιότητες που μπορούν να τεθούν άμεσα. Η διαμόρφωση ενός δικτύου όλων των άμεσα και έμμεσα εμπλεκομένων στην ψυχική και σωματική υγεία των εφήβων και των νεαρών ενηλίκων και η διαμόρφωση ενός κεντρικού σχεδίου δράσης θα ήταν μία ουσιαστική αρχή.

Η πλήρης παρουσίαση της έρευνας, με τους πίνακες, τη σχετική βιβλιογραφία με τις βασικές μεταβλητές της παρούσας έρευνας, τα συμπεράσματα και τις προτάσεις, θα παρουσιαστεί στις αρχές του 2020.

Συντελεστές Έρευνας
Σελπεσάκης Ξενοφών, υπεύθυνος Εκπαίδευσης και Έρευνας ΚΕΘΕΑ ΠΙΛΟΤΟΣ
Μπέλλου Ουρανία, ψυχολόγος, Προσωπικό Εκπαίδευσης και Έρευνας ΚΕΘΕΑ ΠΙΛΟΤΟΣ
Γιαννουσάς Κώστας, ψυχολόγος, Προσωπικό θεραπείας στο ΚΕΘΕΑ ΠΙΛΟΤΟΣ